فرزاد جلیلی
محمد اسماعیلی آفتابدری
محمد تکاسی
نادر محمدی
مهدی طاهری
اسماعیل سهرابی
لیلا قربانلو
بهروز محمدی
نصرت اله نجفی
مسعود کامل
تورج خوش زمان
محمد عباسی

به منظور بررسی تاثیر مقادیر مختلف کلش و نیتروژن بر عملکرد گندم دیم در دو نوع سیستم تناوب زراعی، دو آزمایش جداگانه در سیستم تناوب گندم- گندم و سیستم تناوب آیش- گندم به صورت فاکتوریل و بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار از سال زراعی ‮‭1380-81‬ به مدت 5 سال در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم خدابنده اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل چهار سطح کود نیتروژن دار (صفر، ،‮‭100 50‬ و ‮‭150‬ کیلوگرم در هکتار اوره) و چهار سطح کلش (صفر، 5/،‮‭3 1‬ و ‮‭4/5‬ تن در هکتار) بود. در یک قطعه از آزمایش چهار سال به طور متوالی گندم در آن کاشته شد و در هر سال تیمارهای فوق الذکر نیز اعمال شد. در حالی که در قسمت دوم قطعه زمین انتخابی، یک سال ضمن اعمال تیمار کلش، آیش گذاشته شده بود و در سال بعد ضمن اعمال تیمارهای نیتروژن، گندم کاشته شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر سال، مقادیر کود نیتروژن دار، کلش و همچنین اثر متقابل آنها بر اغلب صفات مورد مطالعه معنی دار است. در سیستم تناوب آیش- گندم با اینکه بارندگی در سال اول بیشتر بود اما عملکرد در سال دوم (‮‭1/099‬ تن در هکتار) بیشتر از سال اول (‮‭0/805‬ تن در هکتار) به دست آمد. اما در سیستم گندم- گندم در سال اول عملکرد دانه (‮‭1/538‬ تن در هکتار) بیشتر از سال های بعدی بود. مصرف کود نیتروژن دار موجب افزایش عملکرد دانه گردید ولی بکارگیری کلش عملکرد دانه را کاهش داد. نتایج ‭T-test ‬دو سیستم تناوبی نیز نشان داد که عملکرد در سال های مشابه در سیستم تناوب آیش- گندم بیشتر از سیستم گندم- گندم بود. بنابر این با عنایت به نتایج به دست آمده، مصرف ‮‭100‬ کیلوگرم کود اوره در هکتار و بکارگیری سیستم تناوب زراعی آیش- گندم در دیمزارهای شهرستان خدابنده و مناطق با اقلیم و خاک مشابه توصیه می گردد. کلمات کلیدی: گندم، سیستم تناوب زراعی، کلش، نیتروژن، ، عملکرد دانه.