محمد مسعود - دکترای شهرسازی، استادیار دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان
شیرزاد یزدانی - دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان
مصطفی بهزادفر - استاد گروه طراحی شهری دانشگاه علم و صنعت ایران

نظام شهرسازی کشور در دهه‌های معاصر بسیار دستخوش تغییر و تحول قرارگرفته است. یکی از موضوعاتی که در این تغییر و تحول اثرات شایانی بر توسعه شهرهای ایران بر جای گذاشته، موضوع تراکم ساختمانی در طرح‌های توسعه شهری بوده است. به ‌منظور رسیدگی به این موضوع، هدف مقاله پیش رو، بررسی چگونگی تعیین تراکم ساختمانی مسکونی در طرح‌های جامع شهرهای مراکز استان‌های ایران از زمان تهیه نخستین طرح تاکنون و ارائه یک گونه­شناسی از آنها و تشریح ویژگی‌های آن است. نوع تحقیق از حیث روش  توصیفی_تحلیلی و از حیث محتوای اطلاعات یک مقاله اصیل است. روش جمع‌آوری داده‌ها اسنادی و مراجعه مستقیم برای دسترسی به آنها بوده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نیز از طریق تشریح ساده روابط میان آنها صورت گرفته است. یافته‌های مقاله نشان داده است که می‌توان پنج گونه مختلف از روش تعیین تراکم ساختمانی مسکونی را شناسایی نمود. گونه نخست روش سنتی (که خود به سه زیرگونه کاهشی، افزایشی و سه سطحی تقسیم می‌شود)، گونه دوم روش شناور، گونه سوم روش راهبردی_ساختاری، گونه چهارم روش ترکیبی و گونه پنجم سایر روش‌ها. بر این اساس یک روند تاریخی در ‌گونه­شناسی ارائه شده مشخص گردید. به طوری که هر یک از گونه‌ها و زیرگونه‌ها در مقطع زمانی خاصی از ‏تاریخ چند دهه‌ای تهیه طرح‌های توسعه شهری کشور، بیشترین تأثیر خود را بر چگونگی تعیین تراکم ساختمانی مسکونی در ‏شهرها بر جای گذاشته‌اند. ‏همچنین بررسی سیر تحول تاریخی این گونه‌ها نیز نشان داد که قوانین و مقررات مصوب فرادستی در خصوص موضوع تراکم ساختمانی نقطه­عطف تعیین و به ‌کارگیری این روش‌ها در طرح‌های جامع شهری ایران بوده است.

گونه شناسی, پهنه بندی, تراکم ساختمانی مسکونی, طرح جامع شهری, مراکز استان ها