عباس خاشعی سیوکی - دانشیار گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه بیرجند
سیدرضا هاشمی - استادیارگروه علوم و مهندسی آب دانشگاه بیرجند
محسن احمدی - دانشجوی دکتری آبیاری و زهکشی دانشگاه شهید چمران اهواز

با توجه به اینکه امروزه روش تاگوچی به عنوان جایگزین مناسبی برای طرح های آزمایشات پیشنهاد شده است،این روش با طرح آزمایشات برای سبز شدن گیاه زعفران (Crocus sativus L.) تحت تاثیر سطوح مختلف زئولیت و برنامه ریزی آبیاری مقایسه شد. بدین منظورآزمایشی به صورتفاکتوریل و در قالب طرح کاملتصادفی در سال ۱۳۹۲ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند با سهتکرار انجام شد. در این آزمایش زئولیت در سه سطح (صفر: Z۰، ۱: Z۲ و ۲: Z۳ درصد وزنی)و تیمار آبیاری در سه سطح (آبیاری سنتی: I۱، آبیاری با تخلیه ۷۰ درصد رطوبتی: I۲ و آبیاری کامل: I۳) در نظر گرفته شد. سپس این آزمایش توسط روش تاگوچی (طرح L۹) طراحیشد. پارامترهای مورد بررسی در این تحقیق شامل: سرعت سبز شدن (R۵۰)، یکنواختی سبز شدن (GU)، زمان برای سبز شدن ۵ تا ۹۵ درصد بنه ها (D۰۵، D۵۰، D۹۰ و D۹۵) بود. نتایج نشان داد که سطح زئولیت اثری بر هیچکدام از شاخص های سبز شدن نداشت ولی برنامه ریزی آبیاری سبب کاهش معنی دار D۹۰ و D۹۵ شد (P≤۰.۰۵). این کاهش برای پارامتر D۹۰ به ترتیب برابر ۱۰ و ۱۶ درصد در تیمارهای I۲ و I۳ نسبت به عدم آبیاری (I۱) بود. پارامتر D۹۵ نیز در تیمارهای I۲ و I۳ نسبت به I۱به ترتیب ۱۱ و ۱۷ درصد کاهش داشت. برهمکنش سطح زئولیت و مدیریت آبیاری نیز بر D۹۰ و D۹۵ اثر معنی داری داشتند (P≤۰.۰۵) به طوری که کمترین مقدار برای این دو پارامتر در تیمار Z۳I۳ مشاهده شد. براساس روش تاگوچی تیمار Z۳I۳ به عنوان مناسب ترین تیمار تعیین شد به طوری که بیشترین مقدار R۵۰ و کمترین مقادیر GU، D۵۰ و D۹۵ را داشت. حداکثر خطای روش تاگوچی (RMSE) برابر ۹۹/۰ روز تعیین شد. همچنین حداکثر خطای اریبی(MBE) نیز برابر ۸۹۴۵/۰ روز به دست آمد. با توجه به نتایج به دست آمده می توان به منظور صرفه جویی در وقت و هزینه ها، از روش تاگوچی در اجرای طرح های آزمایشات به منظور بررسی سبز شدن گیاهان زراعی استفاده نمود. 

آزمایش فاکتوریل, سرعت سبز شدن, یکنواختی سبز شدن