ملیحه اصغری - گروه آموزش عالی ، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
تورج هاشمی - گروه روانشناسی،دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

پیشینه و اهداف: آموزش های فنی­وحرفه ای نقش­­­ مهمی در­تشکیل­سرمایه­انسانی­، ازطریق­تربیت ­نیروهای ­ماهر ­مورد نیاز بازار­ کار در کشورهای ­مختلف­ جهان ایفا­می­کنند. این ­آموزشها در کشورهای­ در حال­ توسعه نه­تنها عهده­دار تربیت ­نیروی ­کار ­مورد نیاز ­­بخش های ­مختلف ­اقتصاد این ­کشورها می­باشند، بلکه ازطریق ­بستر سازی ­خوداشتغالی، به­حل ­مشکل ­بیکاری نیز کمک می­نمایند. این­آموزش ها همچنین از مزیت­ بازدهی درکوتاه­مدت و یا­ میان­مدت برخوردار­ می­باشند، به­همین­ دلیل کشورهای­ جهان ­توجه ­روزافزونی ­را ­به ­آموزش های ­فنی­وحرفه ای ­مبذول ­داشته­اند. با توجه ­ به نقش گسترش­ شاخه های ­فنی وحرفه ای و کاردانش در­ رونق ­تولید، اشتغال زایی ­و کاهش­ بیکاری، بررسی عوامل­ موثر در­ این ­حوزه اهمیت  ­فراوان دارد. هدف­ از ­پژوهش­ حاضر، بررسی­ آسیب های­ گسترش­ شاخه­های­ –فنی و حرفه­ای ­و ­کاردانش در آموزش­و­پرور شهر تبریز بوده ­است، تا­ با ­شناسایی ­آسیب های­ موجود، در تصمیم­ سازی­های­ آینده در ­خصوص­ شاخه­های­ فوق به­صورت­ علمی و­ کارشناسی ­شده اقدام­گردد. روش ها : تحقیق­ با ­روش ­تلفیقی انجام­ شد. هنرآموزان ­شاغل در­ آموزش­و­پرورش­ تبریز ­که ­تعداد ­آنها ۱۰۲۸ ­نفر ­بود، جامعه­ تحقیق­ کیفی­ و هنرجویان ­هنرستان های ­تبریز، به عنوان ­جامعه ­پژوهش­ کمی انتخاب ­شدند که ­تعداد ­آنها ۱۴۴۶۴­ نفر بودند. با۲۰ ­نفر  از ­خبرگان ­که ­از طریق­ نمونه­گیری­ گلوله­ برفی معرفی­ می­شدند، در ­بخش­ کیفی، مصاحبه ­شد. ­نمونه ­هنرجویان ­براساس­ فرمول ­کوکران۳۷۰ ­نفر ­بودند­ که­ با ­استفاده ­از ­روش­ نمونه گیری­ طبقه ای هدفمند ­سهمیه ای انتخاب ­شدند که ­هر ­هنرستان­ فنی­و­حرفه­ای و کاردانش، با ­توجه ­به ­تعداد ­و ­متناسب­ با ­آن­ در ­نمونه­گیری نقش­ داشت. داده های ­کمی با ­روش­ آمار توصیفی (میانگین، انحراف­ معیار، درصد) و ­آمار استنباطی (آزمون ­ضریب­ همبستگی­ پیرسون) و با استفاده ­از نرم افزار  spssتجزیه­وتحلیل ­شدند. ابزار پژوهش، یک پرسشنامه ۱۷ سوالی ­محقق ­ساخته ­بود که­ روایی ­محتوایی ­آن ­از طریق ­نظرسنجی­ از اساتید مرتبط، تایید شد و­ پایایی ­آن ­با آلفای­ کرونباخ ۸۲/۰محاسبه­ گردید. یافته­ها: پس­ از بررسی ­مصاحبه­های­ گروه ­خبره، شش­ مولفه ­اصلی ­به­عنوان­ محل­ بررسی­ ­آسیب های­ کلی ­شاخه­ها  در نظر گرفته­ شد. که­ عبارت­ بودند ­از ۱- حوزه ­برنامه­ریزی­ درسی ­و ­محتوا شامل ­(روش های ­تدریس، اهداف ­آموزشی­، سیستم ­ارزشیابی، کتب­ درسی) ۲- حوزه ­مدیریت ­شامل (احتمال ­جذب ­در بازار کار، ایجاد انگیزش­ و علاقمندی ­نسبت­ به­ تحصیل ­در شاخه­های ­مذکور، ارزیابی نیروها، ارتباط با صنعت، وجود اسناد بالا دستی موثر، عدم تمرکزگرایی) ۳- حوزه­ نگرشی و فرهنگی ­شامل (دیدگاه رسانه ها، گروه دوستان و خانوادها)، ۴- تجهیزات و منابع شامل (وجود امکانات کارگاهی، ایمنی و ورزشی)، بودجه مالی شامل (پاسخگویی به نیازهای مخاطبان و میزان به روز رسانی تجهیزات)، تربیت معلم و نیروی ­انسانی شامل (ارتباط آموزش ها با زندگی واقعی، تناسب­ آموزش ها و ­کفایت ­آزمون ها). نتیجه­گیری:در بخش ­تجهیزات­ کارگاهی، آسیب­ اساسی­ از نظر مخاطبان، مربوط­ به ­کمبود ­تجهیزات ­ایمنی با ضریب همبستگی پیرسون (۶۸۳/۰%) بوده­ است. از لحاظ­ برنامه­درسی ­و محتوا، به­دلیل­ عدم­ استفاده ­از پتانسیل ­بومی ­در کتابهای ­درسی­ در­ شاخه­های ­فنی­و­حرفه­ای ­و ­کاردانش،­ پاسخگویی­ به ­نیاز مخاطبان، مطلوب­نبوده (۷/۲۳%)، در حوزه ­آموزش­ و بهسازی­ نیروی ­انسانی، عدم­ ارتباط­ آموزش­ها­ با­ زندگی ­واقعی ­(۱/۳%) و در­ بعد­ فرهنگی، نگرش­ نامناسب­ گروه ­دوستان ­(۱/۲۱%)­ و ­در درجه­ بعد­، ­نگرش­ منفی ­والدین ­و ­عدم­ تولید ­و ­پخش ­برنامه­های­ ویژه ­تلویزیونی ­به­عنوان ­آسیب­ شناخته ­شدند. از ­نظر­ امکانات ­مالی ­و تجهیزات­،­ بنا به ­اظهار ­مخاطبان، میزان، پاسخگویی­ بودجه ­تخصیصی ­برای ­تامین ­نیازهای­ کارگاه های ­فنی­و­حرفه­ای بسیار ­پایین بوده ­است (۲۵%). همچنین، نتایج ­ضریب­ همبستگی ­پیرسون در جامعه ­هنرجویان­ نشان ­داد، ­حدود ۹۰% از ­آسیب های­ این­ شاخه ها به ­روش های ­مدیریتی مربوط­ بوده ­است، که ­براین ­اساس­ می­بایست ­­طراحی ­سازوکارهای­ مناسب­ در­ گزینش­ مدیران­ هنرستان­ها با ­توجه ­به تخصص­ کارآمد در این ­حوزه و آموزش­ و­ بهسازی­ این ­قشر از ­اولویت­های ­آموزش­و­پرورش­ باشد.

آسیب شناسی, شاخه فنی و حرفه ای, شاخه کاردانش, هنر آموز, هنرجو