معروف خلیلی - گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، ایران
محمدرضا نقوی - Department of Agriculture, Payame Noor University, Tehran, Iran

انتخاب ارقام متحمل گندم (بعنوان گیاه استراتژیک) تحت تنش خشکی با استفاده از صفاتی که کمتر تحت تاثیر محیط قرار می­گیرند، کارایی انتخاب را بیشتر می­کند. در این راستا، به منظور مطالعه برخی از پارامترهای ژنتیکی صفات فیزیولوژیک و زراعی و همچنین بررسی تنوع ژنتیکی در ارقام  گندم بهاره در شرایط آبیاری کامل (شاهد) و تنش خشکی بعد از مرحله آبستنی، آزمایشی به صورت کرتهای خرد شده (دو سطح تنش بعنوان کرت اصلی و ۲۰ رقم گندم بعنوان کرت فرعی) بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار در دو سال زراعی ۹۱-۱۳۹۰ و ۹۲-۱۳۹۱ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز انجام شد. بر اساس نتایج بدست آمده از بررسی پارامترهای ژنتیکی، تعداد پنجه در بوته، طول سنبله، تعداد پنجه بارور، تعداد سنبله در بوته، عملکرد دانه، تعداد ریشه، قطر ریشه، سطح ویژه برگ و پتانسیل اسمزی، واریانس ژنتیکی، وراثت­پذیری و بازده ژنتیکی بیشتری را در شرایط تیمار شاهد نشان دادند. در حالی که، علاوه بر این صفات بجز عملکرد دانه، صفات تعداد دانه در سنبله، طول ریشه، حجم ریشه و وزن خشک ریشه نیز تحت شرایط تنش دارای واریانس ژنتیکی، وراثت­ پذیری و بازده ژنتیکی بالاتری بودند. بقیه صفات چون پارامترهای ژنتیکی پایین­تری داشتند جهت استفاده برای انتخاب ارقام برتر در شرایط تنش خشکی توصیه نمی­شوند. همچنین دندروگرام حاصل از تجزیه خوشه­ ای ارقام را بر اساس صفات مورد مطالعه در شرایط تنش در چهار گروه و در شرایط بدون تنش در سه گروه تفکیک کرد که با توجه به گروه­بندی تجزیه خوشه­ای تحت تنش کم آبی، ارقام مرودشت، نیک­نژاد، مغان۳، دریا و کویر به عنوان ارقام متحمل و  همچنین ارقام پیشتاز، بم، سیستان، سپاهان و بهار بعنوان حساس­ترین رقم­ها شناسایی شدند.  

Cluster analysis, Drought stress, Genetic improvement, Heritability, Wheat, بازده ژنتیکی, تجزیه خوشه ای, تنش خشکی, گندم, وراثت پذیری