علی غضنفری - دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران

اهمیت سبب نزول در تفسیر همه آیات قرآن خاصه در تبیین آیات فقهی، به جهت تاثیر مستقیم در عمل مسلمانان قابل اغماض نبوده و از اهمیت ویژه ­ای برخوردار است. این پژوهش با بهره ­گیری از روش تاریخی، توصیفی و تحلیلی و گردآوری اطلاعات کتابخانه ­ای، به مقایسه دیدگاه فریقین در اسباب نزول، پرداخته است. محقق در صدد آن است تا با بررسی روایات اسباب نزول در تفسیر مجمع البیان طبرسی، اسباب النزول واحدی و لباب النقول سیوطی به تبیین دیدگاه آنان ذیل آیات فقهی در دو حوزه تاثیر اسباب نزول بر فهم صحیح آیه و دامنه اشتراک و افتراق دیدگاه شیعه و اهل­ سنت و خاستگاه اختلاف آنان بپردازد و از این رهگذر به نکات مشترک آنان در این باره دست یابد. نگارنده ابتدا به بررسی جایگاه سبب نزول در تفسیر اشاره کرده است و در ادامه، دیدگاه این سه اندیشمند بررسی شده است. روش غالب میان آنان در بیان سبب نزول روش توصیفی و گزارشی است و در این میان طبرسی به ملاکهایی چون اعتبار عموم نص، سازگاری با ظاهر و سیاق، معیار تاریخ، معیار مذهب و التزام به دیدگاه شیعی خود توجه نموده است. واحدی بنا را بر نقل سند روایات نهاده و در اغلب موارد روایت سبب نزول را مفصل بیان می کند، هرچند گاهی سبب را بدون سند و نیز گاهی با تعابیری چون اکثر بیان کرده است و سیوطی در ترجیح سبب نزول، معیارهایی چون مکی و مدنی بودن آیات، سند روایات و نیز توجه به نظر ابن حجر را به کار برده است. به نظر محقق، اختلاف این سه کتاب در کیفیت بهره ­گیری از اسباب نزولهای منقوله، به معیار حجیت حدیث برمی گردد. به نظر می رسد اختلاف در ملاکهای پذیرش روایت موجب شده است.

سبب نزول, آیات فقهی, شیعه, اهل سنت, طبرسی, واحدی, سیوطی