نصرت اله نجفی - دانشگاه تهران
حسن توفیقی - دانشگاه تهران

در یک آزمایش گلخانه ای، تغییرات فسفر قابل جذب و شکل های فسفر معدنی در رایزوسفر برنج ((Oryza sativa L. رقم خزر پس از مصرف ۴۰ میلی گرم فسفر به صورت مونوکلسیم فسفات بر کیلوگرم خاک های شالیزاری شمال ایران بررسی گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل ۲×۱۴ و در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با دو فاکتور نوع خاک در ۱۴ سطح (۱۰ خاک آهکی و چهار خاک غیرآهکی و اسیدی) و کشت گیاه در دو سطح (با کشت و بدون کشت برنج) و هر سطح با دو تکرار انجام شد. لوله های خاک را که به روش خاصی طراحی و در ابتدای آزمایش در تمامی گلدان های باکشت و بدون کشت برنج قرار داده شده بودند، پس از گذشت سه ماه، از خاک رایزوسفر (گلدان های باکشت) و توده خاک (بدون کشت)، به طور هم زمان بیرون کشیده و بلافاصله شکل های فسفر معدنی در خاک های آهکی به روش عصاره گیری متوالی Jiang and Gu (۱۹۸۹) و در خاک های غیرآهکی به روش Kuo (۱۹۹۶) و فسفر قابل جذب به روش اولسن اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که در همه ۱۴ خاک مورد مطالعه، فسفر قابل استخراج با عصاره گیر اولسن در خاک رایزوسفر برنج (باکشت) به طور معنی داری از توده خاک (کشت نشده) کمتر بود ولی پس از افزودن فسفر جذب شده به وسیله گیاه به فسفر قابل استخراج باقی مانده در خاک رایزوسفر، کل فسفر قابل-جذب در خاک رایزوسفر بیشتر از توده خاک گردید. در خاک های آهکی، مقدار فسفر به شکل های دی کلسیم فسفات، اکتا کلسیم فسفات و فسفات های آلومینیوم در خاک رایزوسفر به طور معنی داری از توده خاک (کشت نشده) کمتر بود در حالی که مقدار فسفر به شکل های فسفات های آهن و فسفر محبوس در اکسیدهای آهن در رایزوسفر تفاوت معنی داری با توده خاک نداشت. مقدار آپاتایت فقط در دو خاک آهکی در رایزوسفر برنج به طور معنی داری کمتر از توده خاک بود. در خاک های غیرآهکی و اسیدی، مقدار فسفر به شکل های به سهولت محلول، فسفات های آلومینیوم و فسفات های آهن در رایزوسفر به طور معنی داری از توده خاک کمتر بود در حالی که مقدار فسفر به شکل های آپاتایت و فسفر محبوس در اکسیدهای آهن در خاک رایزوسفر تفاوت معنی داری با توده خاک نداشت. نتایج این تحقیق نشان داد که عصاره گیر اولسن ممکن است فسفر قابل جذب خاک را در شرایط آزمایشگاهی (هواخشک) کمتر از مقدار واقعی برآورد نماید.

برنج, خاک های شالیزاری, رایزوسفر, شکل های فسفر معدنی, فسفر قابل جذب.