زمینه ها و علل تحول اندیشه علمای شیعه ایران عصر قاجار از «سلطنت معموله» به «سلطنت مشروطه»
عنوان مقاله: زمینه ها و علل تحول اندیشه علمای شیعه ایران عصر قاجار از «سلطنت معموله» به «سلطنت مشروطه»
شناسه ملی مقاله: JR_TUHIS-14-35_006
منتشر شده در در سال 1402
شناسه ملی مقاله: JR_TUHIS-14-35_006
منتشر شده در در سال 1402
مشخصات نویسندگان مقاله:
حسین شیرمحمدی - دانشجوی دکتری تاریخ تشیع دانشگاه اصفهان
مصطفی پیرمرادیان - دانشیار دانشگاه اصفهان
حسین عزیزی - استادیار دانشگاه اصفهان
خلاصه مقاله:
حسین شیرمحمدی - دانشجوی دکتری تاریخ تشیع دانشگاه اصفهان
مصطفی پیرمرادیان - دانشیار دانشگاه اصفهان
حسین عزیزی - استادیار دانشگاه اصفهان
بعد از روی کار آمدن دولت صفویه، علمای شیعه میبایست این نهاد نوظهور را در فقه سیاسی تئوریزه میکردند. لیکن فقدان الگو، و مباینت الگوی سلطنت با برخی اندیشههای کلامی شیعیان، چالشی در این مسیر به حساب میآمد. اما نهایتا ایشان با حفظ بنیادهای کلامی، مبنی بر غاصب شمردن هر نوع حکومتی در عصر غیبت، با تسامح، با الگوی سلطنت کنار آمدند، و نهاد سلطنت را به عنوان پدیدهای ضروری در عصر غیبت پذیرفتند. در این الگو، سلطان، عطیهای الهی در راس جامعه بود که مردم باید از نافرمانی او احتراز جویند. هرچند در دوره مشروطیت، برخی علما تداوم این اندیشه را خواستار بودند، لیکن برخی فقهای شیعه برخی از مولفه های سلطنت معموله را منشا بحرانهای اقتصادی و سیاسی ایران ارزیابی مینمودند. ایشان در آثار مکتوب و بیانات خود، سلطان مقید به قانون را پیشنهاد میکردند که آشکارا برخی از مولفه های سلطنت معموله را به چالش میکشید. این مقاله بر آن است با روش توصیفی تحلیلی و برپایه منابع کتابخانهای، به خصوص رسائل سیاسی علمای ایران، به این سوال پاسخ دهد که چه عواملی تغییر رویکرد گفتمانی علمای شیعه در باب سلطنت را به وجود آورده است. در ابتدا گفتمان سلطنت معموله را با مولفه هایش و نیز زمینه اقبال اندیش مندان به این گفتمان را بررسی و سپس گفتمان سلطنت مشروطه را به همراه مولفه هایش غوررسی نموده ایم. ازآنجاکه چرخش گفتمانی محتاج تضعیف گفتمان پیشین و در مرحله دوم وجود گفتمان بدیل است، در انتها تغییر بافت اقتصادی و به تبع آن ناکارآمدی سلطنت معموله و خدشه در این گفتمان را تبیین نموده و توضیح داده ایم هم زمانی این خدشه، با وجود یک بدیل حکمرانی، یعنی سلطنت مشروطه همراه بوده است. لذا این دو دست در دست هم داده، دلایل و عوامل این چرخش گفتمانی علمای پیشرو را شامل میشود. این تغییر گفتمان ازاین رو برای علمای پیشرو مهم بود که مقدمهای لازم برای اصلاحات بنیادین دولت در ایران بوده است.
کلمات کلیدی: سلطنت معموله, سلطنت مشروطه, روحانیت, مشروطه, قاجاریه
صفحه اختصاصی مقاله و دریافت فایل کامل: https://civilica.com/doc/1820460/