محمد حسن جعفری صیادی - Postgraduate student, Forestry Dept., Faculty of Natural REsources, University of Tehran, Karaj, I. R. Iran
محمدرضا مروی مهاجر - Academic member, Forestry Dept., Faculty of Natural REsources, University of Tehran, Karaj, I. R. Iran
جواد مظفری - Member of Scientific Board, Research Institute of seedling and seed improvement and production, Head of Iranian National plant Gene Bank, Karaj, I. R. Iran.
هوشنگ سبحانی - Academic member, Forestry Dept., Faculty of Natural REsources, University of Tehran, Karaj, I. R. Iran.

شناسایی، حفاظت و استفاده از منابع ژنتیکی به عنوان یکی از ارزشمندترین ثروت های ملی هر کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. درخت گردوی ایرانی (Persian Walnut ( Juglans regia L.))  نیز به دلیل ارزشهای چندگانه (خوراکی، چوب، حفاظتی، ژنتیکی و دارویی) خود یکی از منابع بسیار ارزشمند ژنتیکی ایران به شمار می آید. به همین منظور ۳۲ صفت مورفولوژیکی برگ گونه گردوی ایرانی بر روی ۲۴۳ پایه از ۹ جمعیت (شامل ۴ جمعیت خودرو و ۵ جمعیت دست کاشت با تکرار نمونه برداری در دو سال پیاپی برای جمعیت های خودرو) تحقیق شد. اثر سال بر روی صفات بررسی گردید. اثر تعداد برگچه بر روی تغییر ارزش صفت درون هر ژنوتیپ نیز ارزیابی شد. با تجزیه واریانس صفات مورد بررسی، F ژنوتیپ در مورد تمامی صفات کمی در سطح ۰۰۱/۰ معنی دار شد و این نشانگر اختلاف بسیار معنی دار و تنوع مناسب صفات بررسی شده بین ژنوتیپهای مورد مطالعه است. با تصحیح ضریب تنوع (C.V.) (Coefficient of Variance) هر صفت (با کسر ضریب تغییرپذیری درون ژنوتیپ (C.V.G.) (Coefficient of Variance in Genotype) تصحیح شده براساس گروه های برگچه ای (۵، ۷، ۹ و ۱۱ برگچه ای) از ضریب تنوع اولیه)، ضریب تنوع صفات بسیار واقعی تری بدست آمد. به منظور تعیین کم تغییرپذیرترین صفات، بر پایه ضریب تغییرات این صفات درون ژنوتیپ ها (C.V.G.) با اعمال تصحیحات لازم در زمینه گروههای برگچه هر ژنوتیپ (در ۲۴۳ تکرار- تعداد پایه های بررسی شده) مقایسه میانگینی براساس شیوه دانکن صورت گرفت. ضرایب همبستگی ساده میان صفات به تفکیک جوامع برگچه ای (۵، ۷ و ۹ برگچه ای) مورد بررسی قرارگرفت. در نهایت با تجزیه و تحلیل خوشه ای (با شیوه UPGMA) (Unweighted Paired Group Method using Arithmetic averages) تمامی ۲۴۳ پایه بررسی شده براساس تمامی ۳۲ صفت مورد بررسی، ۱۹ خوشه بدست آمد که هفت خوشه آن تک عضوی و چهار خوشه آن دو یا سه عضوی بودند. از مجموع بررسیهای صورت گرفته بر روی صفات برگی جمعیت های درخت گردو در ایران، مهمترین صفات تمایز دهنده قابل اعتماد مورفولوژیکی برگ گردوی ایران عبارت بودند از: طول بزرگترین برگچه، طول دمبرگ، شکل حاشیه برگچه، آرک تانژانت نسبت میانگین طول برگچه به میانگین عرض برگچه و آرک تانژانت نسبت نصف عرض برگ به طول دمبرگ

Persian walnut Leaf, Morphology, natural population, cultivated population, Hyrcanian Forest