اسماعیل ضرغامی - استادیار (Ph.D. ) ، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی ؛دانشکده معماری و شهرسازی
میلاد الفت - نویسنده رابط دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی ؛ دانشکده معماری و شهرسازی

امروزه بحث بازگشت به طبیعت و الگوبرداری از آن به عنوان یکی از چالش های مهم در دنیا مطرح شده است. فرم های طبیعی و فراکتالی این قابلیت را دارند که با کمترین کمیت و مقدار، بیشترین بازدهی و کارایی را حاصل کنند. بحث هندسه فراکتال اولین بار در سال 1975 توسط بنویت مندلبروت مطرح شد. این در حالی است که رد پای آن صد ها سال پیشتر در معماری مسلمانان مشاهده می گردد. تا کنون معماری اسلامی و بنا های این دوره از این زاویه نگریسته نشده است. لذا جا دارد ارتباط و تاثیر آموزه های اسلامی بر معماری اسلامی از این بعد نیز بررسی گردد. در این مقاله با تکیه بر شیوه بیان نمادین معماری و تزئینات اسلامی قصد بر اینست که بررسی و شناخت معنایی هندسه فراکتال در معماری اسلامی از نظر اسلام و همچنین اهمیت بازیابی این هندسه فراکتالی و مفهوم آن در دوران معاصر مورد پژوهش و بررسی قرار گیرد.در ادامه سعی می شود پاسخی به سوال های زیر داده شود: - آیا ارتباطی بین هندسه فراکتال و معماری و نقوش اسلامی وجود دارد؟- به چه دلایلی هنرمندان مسلمان از هندسه فراکتال در هنر معماری استفاده می کرده اند؟- آیا پیوندی میان هندسه فراکتال و مفهوم اسلامی وحدت در عین کثرت وجود دارد؟- لزوم بازیابی این هندسه و مفهوم آن در معماری معاصر چه می باشد؟ روش پژوهش به کاربسته شده بصورت مطاله اسنادی و کتابخانه ای از نوع کیفی و تحلیلی محتوا بوده و به همراه آن مطالعه نمونه موردی با بررسی اثر ارزنده مسجد شیخ لطف الله اصفهان می باشد.می توان گفت که نتایج حاصله نشان دهنده اینست که هنرمند مسلمان با استفاده از انواع اشکال هندسی و گیاهی در بنا های اسلامی در پی آن است که اثبات کند پیوستگی خاصی در بین حیات جماد ، نبات و دنیای انسان وجود دارد. و عالم متکثر جدا از سر منشاء آن نیست. مهمتر از آن هنرمند اسلامی با تقید عملی خود به استفاده از نقوش طبیعی اعتقاد راسخ خود را به رجحان هندسه طبیعت و ارگانیسم زنده ابراز می نماید. به این ترتیب مشاهده می گردد که هندسه فراکتالی از زمان شکل گیری هنر معماری اسلامی به نوعی رایج بوده است و عناوین امروزی تحت نام هندسه فراکتالی ، تعابیر جدید دوره معاصر اخیر است و در حقیقت هدف از مفهوم وحدت در کثرت از نظر هنرمند مسلمان تاکید بر یگانگی خداوند بوده است. همچنین هندسه فراکتالی با ریشه ای که در معماری اسلامی دارد شایسته بررسی و توجه بیشتر می باشد

هندسه فراکتال، وحدت در کثرت، نقوش اسلامی، مسجد شیخ لطف الله