اسماعیل معروفی اقدم - دانشجوی کارشناسی ارشد باستانشناسی اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
علی اصغر محمودی نسب - دانشجوی کارشناسی ارشد باستانشناسی اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس

یکی از عناصر و پدیدههایی را که از جنبه های گوناگون تاریخی، هنری، مذهبی و اجتماعی در معماری اسلامی نقش مهمی داشته و امروزه از نظر تعداد آثار بازمانده ، پس از مساجد رتبه دوم را به خود اختصاص می دهد، می توان بناهای آرامگاهی و بقاع متبرکه عنوان نمود. پدیده ای که در بافت فرهنگ و جامعه ایرانی سابقهای بس طولانی داشته و کمتر شهری در ایران وجود دارد که سهمی از چنین بناهایی نداشته باشد. در شمال غرب ایران یعنی در محدوده ی آذربایجان نیز وجود این بناها از دورهی سلجوقی قابل شناسایی و بررسی است. مقبرهی امام زاده قاسم در یک کیلومتری بیرون شهر فعلی عجب شیر و ضلع غربی شهر باستانی تورجان در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. این بنا در حال حاضر به صورت سردابه و هشت ضلعی بوده و فاقد طبقه ی فوقانی می باشد و کتیبه ای که تاریخ بنا را مشخص کند وجود ندارد. اما با توجه به طرح و نقشه ی مقبره و کاشیهای آن احتمالا بنا مربوط به دورهی ایلخانی است. آنچه که جلب توجه می کند وجود کاشیکاری گسترده در قسمت سردابهی مقبره است که این بنا را جزو یکی از استثنایی ترین مقابر دورهی ایلخانی از نظر تزئین و پوشش سردابه ی آن با کاشی قرار داده است. با توجه به این که تاکنون بررسی جامعی بر روی این بنا انجام نشده است؛ در این پژوهش در ابتدا سعی شده معماری مقبره ی امام زاده قاسم به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد و طرح و پلان آن با دیگر مقابر دوره ی ایلخانی در آذربایجان مقایسه شود و درادامه بررسی و تحلیلی جامع بر کاشیهای این بنا و همچنین مقایسه ی آن با کاشی های گنبد غفاریه در شهرستان مراغه و مربوط به همین دوره، از نظر رنگ، طرح و نقش کاشی ها انجام خواهد گرفت

امام زاده قاسم، عجب شیر، ایلخانی، کاشیکاری، گنبد غفاریه، مراغه