حمیدرضا رنجبر - کارشناس ارشد، مهندسی عمران - آب، دانشگاه تربیت مدرس
مسعود قدسیان - استاد گروه عمران، دانشگاه تربیت مدرس

پیش بینی آبشستگی ناشی از برخورد جت های خروجی از سرریز سدها به بستر پایین دست، یکی از مسائل قابل اهمیت در هیدرولیک می باشد. عوامل بسیار زیادی در چگونگی، نحوه تشکیل و مشخصات حفره آبشستگی ایجاد شده در پایین دست سدها اثر گذار بوده که از مهمترین آنها می توان به شکل جت خروجی ُدبی جریان، دبی جریانف عمق پایاب، دانه بندی مصالح بستر و ارتفاع ریزش جت اشاره کرد. در همین راستا، در این مقاله تلاش گردیده تا با استافده از مطالعات آزمایشگاهی انجام شده و در نظر گرفتن عمق پایاب ثابت، دو دبی جریان و با استفاده از دو نوع دانه بندی یکنواخت و غیریکنواخت برای مصالح بستر، به بررسی اثر ارتفاع ریزش بر حداکثر ابعاد حفره آبشستگی (طول، عرض و عمق حفره آبشستگی و نیز ارتفاع بر آمدگی پایین دست حفره آبشستگی) ایجاد شده ناشی از جت های ریزشی ازاد در زمان تعادل، پرداخته شود. لازم به ذکر است انحراف معیار هندسی مصالح (*) استفاده شده برای حالت یکنواخت و غیریکنواخت به ترتیب 1/3 و 2/7 می باشد. مشاهدات ناشن می دهد که در محدوده مورد مطالعه، حداکثر طول و عرض حفره آبشستگی با ارتفاع ریزش رابطه معکوس و حداکثر عمق حفره آبشستگی و ارتفاع برآمدگی پایین دست آن رابطه مستقیمی با ارتفاع ریزش خواهند داشت. نکته قابل توجه این که این موضوع برای هر دو نوع مصالح یکنواخت و غیریکنواخت صاقد بوده هرچند که روند تغییرات آنها با یکدیگر متفاوت می باشد. نتایج در قالب نمودارها و جداول ارائه گردیده است.

حفره آبشستگی، ارتفاع ریزش، جت ریزش، جت ریزشی آزاد، ضریب غیریکنواختی