علیرضا دوادانگی - کارشناس معماری , دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی ، ایران ،تهران
فریباسادات مفتخری قویدل - پژوهشگر مطالعات شهری ، ایران ، تهران

کشور ایران عرصه بی نظیری از تنوع اقلیمی می باشد . که از اقلیم بیابان بسیار خشک تا اقلیم مدینترانه ای ، سردکوهستانی و گرم مرطوب را می توان در آن مشاهده کرد. این تنوع شرایط اقلیمی با تاثیر از شرایط فرهنگ و آداب و رسوم ، الگو های مختلفی از سازگاری انسان با محیط را رقم زده است. بطوری که الگو های معماری و سبک معیشتی متعدد و متنوع و بعضا بی بدیل یکی از مشخصه های بارز این سرزمین می باشد. در بین معماری های همساز با اقلیم در مناطق مختلف ایران می توان گفت ، الگوی کالبدی بازار ها در 4 اقلیم مختلف ایران نمونه ای بی نظیر می باشد. که در دنیا مشابه آن را به ندرت می توان یافت. چرا که بازار زاییده ی موقعیت جغرافیایی ایران است. نجد ایران مثلثی است بین دو فرورفتگی خلیج فارس در جنوب و دریای خزر در شمال و به منزله پلی میان آسیای مرکزی و غربی و نیز حلقه اتصال این دو با آسیای صغیر و اروپاست بدین ترتیب ایران در مرکز خطوط بزرگ ارتباطی قرار می گیرد. که شرق و غرب دنیا را به یکدیگر متصل می سازد . همچنین قدیمی ترین و مهم ترین شاهراه ارتباطی جهان باستان – جاده ابریشم نیز از آن می گذرد. و با توجه به خشکی و کم آبی این سرزمین و دوری آبادی ها از یکدیگر وجود اماکنی برای اقامت موقت و نیز تامین نیاز مسافران را اجتناب ناپذیر می کرد. مقاله ذیل تحت عنوان گونه شناسی و تحلیل کالبد بازارهای ایرانی در اقلیم های چهار گانه به منظور روشن شدن اهداف و نیات احداث بازارها در طول تاریخ و نیز همچنین پی بردن به جایگاه اجتماعی این شاهکار عظیم و برجسته معماری در فرهنگ ایرانی تنظیم شده است.

معماری بازار ایرانی، ساختار وعملکرد، کالبد همساز با اقلیم ، بازار های نوین