انتخاب الگوی کشت بالقوه محصولات زراعی بر اساس روش و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) (مطالعه موردی دشت فریمان - تربت جام)

دشت فریمان – تربت جام به عنوان یکی از قطب های اصلی کشت محصولات زراعی در استان خراسان رضوی محسوب میشود. به دلیل کمبود بارش در منطقه مورد مطالعه ابهای سطحی قابل ذکری وجود نداشته و ابهای زیر زمینی بخش زیادی از آب مصرفی بخش کشاورزی را تامین می کنند. کم آبی و خشکسالی های پیاپی وهمچنین افزایش روز افزون جمعیت در سال های اخیر و فقدان جریان های سطحی دائمی در حوزه آبریز دشت فریمان – تربت جام موجب شده که آبخوان محدود ایندشت تنها منبع تامین نیازهای ابی منطقه را تشکیل دهد. به دلیل این برداشت بی رویه هر ساله حدود 1/44 متر سطح آب سفره ها افت می کند و به علت بارندگی کم امکان جایگزینی وجود ندارد که باعث شده بیلان ابی دشت تربت جام منفی شود و این دشت از سوی وزارت نیرو به عنوان دشت های بحرانی اعلام شود. لذا تداوم تولیدات کشاورزی در بلند مدت با الگوی کشت فعلی امکان پذیر نمی باشد.در این مطالعه با استفاده از روش فرایند تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و شناخت باورهای ذهنی و معیارهای تصمیم گیری کشاورزان، الگوی زراعی که بطور بالقوه امکان کشت آن در دشت مورد نظر وجود دارد، شناسایی و معرفی می شود. به گونه ای که ضمن تثبیت درامد کشاورزان میزان برداشت از منابع ابی دشت را کاهش دهد. نتایج حاصل از محاسبات تحقیق نشان می دهدکه اولویت های ذهنی کشاورزان به ترتیب بازده برنامه ای، میزان آب مصرفی ، هزینه های سرمایه گذاری جاری و اشتغال نیروی کار می باشد. همچنین در الگوی منتخب، آب مصرفی به میزان 5/8 درصد کاهش بازده برنامه ای به میزان 5/6 درصد افزایش اشتغال به میزان 2/3 درصد افزایش و هزینه های تولیدی به میزان 3/3 درصد افزایش می یابد. در واقع صرفا با تعامل با کشاورزان می توان به میزان 5/8 درصد نسبت بهوضعیت موجود از مصرف آب در بخش کشاورزی کاست. اگرچه این میزان کاهش از اهداف برنامه چهارم کمتر است، ولی به نظر می رسد دستیابی به اهداف برنامه چهارم با اعمال سیاست های مناسب و از جمله اجرای الگوهای کشت بهینه امکان پذیر خواهد بود.

کلیدواژه ها:

الگوی کشت ، آب ، فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ، دشت فریمان - تربت جام