الگوی آب وهوایی کنونی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و مقایسه آن با شواهد آب وهوایی دیرین. نگرشی ویژه بر نقش عوامل انسانی در خشکیدن دریاچه ارومیه

بررسی های زمین شناسی انجام شده بر روی توالی رسوبات دریاچه ارومیه با ضخامت تقریبی 100 متر نشان میدهد که این دریاچهدر پایان آخرین دوره یخبندان (حدود 12 هزار سال پیش) به کلی خشک بوده است. از طرف دیگر دریاچه وان نیز که در فاصلهنزدیک در شمالغرب دریاچه ارومیه واقع است دارای شرایط مشابه بوده است. اندازه گیری های دقیق ماهواره های ارتفاع سنجینشان می دهد که ارتفاع سطح آب دریاچه ارومیه از سال 1995 تا کنون حدود 9 متر کاهش پیدا کرده است. این در حالی است کهسطح دریاچه وان در همین دوره زمانی رفتار کاملاً پایدارنشان می دهد. به منظور تحلیل نقش اثرات طبیعی و انسانی در خشکیدناخیر دریاچه ارومیه، در این تحقیق ابتدا نقش عوامل طبیعی که مهمترین آنها میزان بارش سالیانه در حوضه آبریز دریاچه است موردمطالعه قرار گرفت. میانگین بارش سه شهر تبریز، ارومیه و سقز در سالهای 1995 تا 2010 نسبت به میانگین سالهای 1951 تا2010 ، به طور متوسط 58 میلیمتر کاهش نشان میدهد. این در حالی است که در سری زمانی بارندگی سالیانه شهر وان – ترکیهمیانگین بارش در بازه سالهای 1995 تا 2010 نسبت به میانگین سالهای 1973 تا 2010 ، سه میلی متر افزایش مشاهده می شود. دراین مطالعه، تاثیر عوامل انسانی شامل کاهش ورود آب در اثر احداث سدها و برداشت آبهای زیرزمینی به عنوان عوامل کاهشسطح آب دریاچه معرفی شده است. بر اساس آمار وزارت نیرو تا سال 1388 در حوضه آبریز ارومیه تعداد 36 سد در حال بهره برداریوجود دارد. به غیر از سد زرینه رود و سد مهاباد که سال احداث آنها به اوایل دهه 50 شمسی بازمی گردد، میانگین حجم مخزنسدهای احداث شده تا سال 1374 (1995 میلادی) حدود 1 میلیون مترمکعب است. اما از این تاریخ، احداث سدهای با حجم مخزن- های زیاد آغاز شده است. افزایش حجم مخزن سدهای احداثی با منحنی ارتفاع سطح آب دریاچه ارومیه همبستگی منفی نشان می-دهد. از دیگر عوامل کاهش سطح آب، افزایش برداشت آب های زیرزمینی و تغییر الگوی مصرف آب از اواسط دهه 70 شمسی است.

کلیدواژه ها:

دریاچه ارومیه ، دریاچه وان ، بارش سالیانه ، سد ، آبهای زیرزمینی ، شواهد آبوهوایی دیرین