باستان شناسی فضایی: تخصصی جدید در مطالعه فضاهای کهن و بافت قدیم شهرهای دوره اسلامی

باستانشناسی جدید که در ارتباط عمیق بین رشتهای ماهیت مییافت، با بهرهگیری از شاخههای مختلف علوم انسانی، علوم اجتماعی، علوم طبیعی، علوم آزمایشگاهی، علوم پایه و سایر علوم، گرایشهای متعدد بین رشتهای را به وجود آورد که از جمله آنها میتوان به باستانشناسی فضاها اشاره کرد. باستان شناسی فضاها، نوعی بازیافت اطلاعات از طریق مطالعه ارتباطات فضایی بین ساختارها و مجموعههای گذشته از یک طرف و الگوهای رفتاری انساندر ارتباط با موارد یاد شده و سیستمهای درون سایتی و برون سایتی پیرامون آنها است. نظر به اعتبار و اهمیت والای این رویکرد در مطالعات باستانشناسی و شهرسازی و آشنایی محدود محققان کشورمان با متدهای آن درمطالعه مجموعهها، بافتها و فضاهای کهن شهرها، در این مقاله تلاش بر آن است تا ضمن تشریح مبانی نظری اینرویکرد و تبیین تکنیکها و متدهای آن در سطوح خرد و کلان، با بهرهگیری از شیوه اعمال شده در دو شهرک قرونمتاخر اسلامی (مطالعه موردی) به چگونگی بهرهگیری از این روش در مطالعه بافتهای کهن، به ویژه بافتهای دورهاسلامی پرداخته شود؛ بر این اساس پژوهش حاضر به شیوه توصیفی بر مبنای مطالعات کتابخانهای و تا حدودی بررسیهای میدانی صورت گرفته و پرسش اصلی آن چگونگی کاربرد باستانشناسی فضاها در مطالعه بافتهای کهناسلامی است. به دنبال آن فرضیهای مبنی بر کاربرد و کارآرایی بالای این رویکرد در مطالعه بافتهای کهن اسلامی مطرح گردید. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، با بهرهگیری از این رویکرد، کلیه فضاها و بافتها به صورت یک کل از دید بالا و در ارتباط با یکدیگر و در مقایسه با سایر مکانها در راستای رسیدن به ماهیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی فضاهای شهری و سازندگان آنها، مورد مطالعه قرار میگیرد

کلیدواژه ها:

باستان شناسی فضایی ، بافتهای کهن ، شهرهای اسلامی ، هماهنگی فضایی