فردگرایی و جمع گرایی در اسلام

هدف مقاله حاضر بررسی دیدگاه دین اسلام راجع به جایگاه منافع فردی و مصالح اجتماعی در تدوین اصول و مبانی رفتار فردی و اجتماعی آحاد جامعه می باشد. در بیشتر مکاتب غربی، منافع فردی و مصالح اجتماعی غالبا به عنوان دو امر متضاد و در مقابل یکدیگر در نظر گرفته شده اند. ایده ها و مکاتب فردگرا اولویت را به فرد و منافع وی داده و جایگاه والایی برای فرد و خواسته های وی قائلاند، و بر همین اساس آزادی فردی، عقلانیت ابزاری و مالکیت خصوصی به عنوان اساس و مبانی فردگرایی و نظام سرمایه داری برآمده از آن پذیرفته شده اند. در طرف مقابل مکاتب جمع گرا اولویت را به مصالح اجتماعی داده و فردیت اعضای جامعه را نادیده می گیرند، و بر این اساس حاکمیت دولت و اجتماع، عقلانیت مشروط و مالکیت عمومی به عنوان اصول نظام های برآمده از آنها پذیرفته شده اند. بدیهی است که اسلام به عنوان مکتب جامعی که مدعی هدایت همه جانبه ی انسان است و مهمترین هدفش را سعادت و کمال انسان قرار داده است، در مورد منافع فردی و مصالح اجتماعی دیدگاه متفاوتی داشته باشد. در این نوشتار به بررسی دیدگاه اسلام در این مورد و مقایسه ی آن با دو مکتب فوق بر اساس مفاهیمی چون آزادی، عقلانیت، مالکیت و مسئولیت می پردازیم و دیدگاه خاص اسلام راجع به فردگرایی و جمعگرایی و ابعاد آنها را مطرح می کنیم و در نهایت با استناد به آیات قرآن دیدگاه اسلام را بر اساس مدل تریاندیس تحلیل می کنیم.

کلیدواژه ها:

اسلام ، فردگرایی ، جمع گرایی ، آزادی ، عقلانیت ، مالکیت