مطالعه تطبیقی نشانههای مذهب تشیع در هنر نوارچینی و خاتم مربع

در دستهبندی هنرخاتم مربع، آثاری وجود دارد که به طور معمول با استفاده از فنون این شاخه هنری قابل تولید نیستند. این آثار در دوره ای از تاریخ بروز کرده و پس از گذشت چند قرن، تولید آنها به طور کامل متوقف شده است. این آثار در برگیرندهمضامین اسلامی و به خصوص شیعی است. این هنر که نوارچینی نام دارد هنری مستقل از خاتم مربع بوده و شیوه تولید آن به طور کل با هنر خاتم مربع متفاوت است. البته هنر نوارچینی و هنر خاتم مربع از جمله هنرهایی هستند که در اماکن متبرکه مذهب شیعه مورد استقاده قرار گرفتهاند. از آنجا که هر دوی این هنرها از جمله هنرهای رو به فراموشی هستند مطالعاتجامعی در مورد آنها صورت نگرفته است. همین امر ضرورت این بررسی را دو چندان میکند. هنر نوارچینی و هنر خاتم مربع دو نمونه از هنرهایی هستند که با ظهور و بلوغ فرهنگ و تمدن شیعی در ایران به وجود آمدهاند و با توسعه مذهب شیعه درایران به کمال رسیدهاند ولی سهم آنها در دارا بودن نشانههای شیعی با یکدیگر متفاوت است. این مقاله در صدد است تا ضمن معرفی دقیق و تفکیک صحیح این دو شاخه از هم، با استفاده از شیوه تطبیقی، سهم هر کدام را در برقراری ارتباط با مخاطبین و موفقیت و برتری هرکدام از این دو روش در باز نمود نشانههای شیعی را مورد مطالعه و ارزیابی قرار دهد. در این راه از مطالعهعینی نمونههای موجود و دستهبندی آنها به شیوه گونهشناسی بهره گرفته شده تا در نهایت صحت فرضیه مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج به دست آمده حاکی از نقش پررنگ هنر نوارچینی در استفاده و بیان نمادها و مضامین مذهب شیعه در قالب کتیبههایی به خط کوفی است ولی در مقابل به نظر میرسد که خاتم مربع سنتی کمتر از آنچه انتظار میرفت به بازنمود نقشمایههای مذهب شیعه پرداخته باشد. در حقیقت ممکن است که تا به امروز محصولات تولید شده با شیوه نوارچینی نیز در زمره آثار خاتم مربع دستهبندی میشده است که این امر موجب بالا رفتن انتظارات مخاطبین از هنر خاتم مربع در جهت بیان نقوش شیعی شده باشد.

کلیدواژه ها:

هنر اسلامی ، هنر شیعی ، خاتم مربع ، نوارچینی ، کتیبه