نگاهی تامل گرایانه به وجوه مختلف شخصیتی ابلیس درمثنوی مولانا

درتاریخ تصوف اسلامی مسئله ی شیطان و حضو راو در نظام افرینش از جمله مباحث بحث برانگیز درمیان برخی عارف شاعران و صوفیان بوده است. نگاه مثبت برخی از ایشان به ابلیس ،به همان نسبت که مخالفانی رابرضدایشان شوراند، زمینه را برای مشتهر گشتن گروهی ازعرفا به عنوان مدافعان ابلیس فراهم ساخت و تلاش های ایشان در تبرئه ی ابلیس و یا تخفیف وبه حداقل رساندن میزان عصیان او،منجر به شکل گیری کشمکش های فکری در میان ایشان گشت. مثنوی مولانا نیز از متونی است که از حیث پرداختن به ابلیس درخور توجه وبررسی است. چرا که پیش از مولانا، صوفیان وعارف شاعران دیگری به موضوع ابلیس و عصیان او درفرمان سجده بر آدم پرداخته اند درمثنوی نیز نشانه های تاثیر پذیری مولانا از این عارفان وضوفیان مشهود است. این پژوهش به شیوه ی مطالعات کتابخانه ای فراهم آمده است و دران به مسائل مهمی چون: ماهیت ابلیس، جایگاه او پیش از عصیان وپس از مدحوری، وجه دستوری یا آزمون بودن سجده، چرایی عصیان ابلیس، جبر یااختیار ابلیس در نافرمانی از خداوند القاب و اوصاف ابلیس و خویش کاری های ابلیس پرداخته شده است. نتایج گویای این مهم است که نگاه خویش بینانه ی مولانا به ابلیس، از سویی حاصل نگاه هنری وذوقی او به دین است و از دیگر سو نتیجه ی تفسیرها و تاویلات عرفانی و کلامی وی از آیات قرآنی می باشد.این پژوهش نشان داده است که مولانا در برخی زمینه ها با عارفانی چون حلاج هم عقیده است و چه بسا نگاه دو سویه ی خویش به ابلیس را از او وام گرفته است.

کلیدواژه ها:

عرفان ، ابلیس ، عاشق ، فاسق ، مثنوی