سیر تکاملی معماری مساجد در ایران

در مقاله حاضر با استفاده از تحلیل و توصیف اسناد و مدارک باقی مانده از تاریخ معماری مساجد به بررسی سیر تکامل و شیوه ساخت و روند شکل گیری مساجد ایران پرداخته می شود و از بعدی دیگر عناصر معماری ایران قبل از اسلام که پس از اسلام جایگاهی ویژه در معماری ایران به خصوص در مساجد پیدا کرده اند را مورد پژوهش قرار خواهیم داد و همچنین این مقاله درپی آن است که با در نظر گرفتن نگرش و سن تهای جامعه در زمان پیدایش این فرم و با توجه به تقدس فرم چلیپا در فرهنگ ایران باستان این مسئله را مورد بررسی قرار دهد. در قرون اولیه اسلامی در ایران، علارغم تبدیل برخی از نیایشگاه های ادیان باستانی ایرانی به مسجد، هم چون مسجد جامع بروجرد، نیریز، یزدخواست و...، شیوه غالب بنای مساجد، با بهره گیری از الگویی که پیامبر گرامی اسلام در ساخت نخستین مسجدبه کار برده، شبستانی ستو ندار بوده است (شیوه خراسانی). در قرن پنجم هجری (دوره سلجوقی)، شاهد تغ ییر کالبدی برخی مساجد شبستانی (هم چون مسجد جامع اصفهان 1) به مساجدی با فرم چهار ایوانه و پس از آن، رواج این الگو در ساخت دیگرمساجد ایرانی هستیم. با در نظر گرفتن این نکته که این الگو م یتواند حاصل تجربیات معماران در ادوار زمانی پی در پی باشد، اما بررسی حضور ایوان و چرایی شک لگیری مساجد چهار ایوانه در دوره سلجوقی و تثبیت این فرم در دیگر مساجد ایرانی، از نکاتی است که بررسی ویژه ای می طلبد.

کلیدواژه ها:

اسلام ، ایران ، معماری اسلامی ، مسجد