افزایش راندمان کاربرد آب در شرایط وجود محدودیت‌های کمی و کیفی آب در مناطق خشک

خشکسالی و بحران آب (خصوصاً در سالهای اخیر) که بخش وسیعی از کشور ما را در برگرفته نگرانی‌‌های زیادی را برای مردم و مسئولین بوجود آورده است. حال در راستای مقابله با این بحران راهکارهای مختلفی قابل پیشنهاد و اجراء خواهد بود که از آن جمله میتوان اتخاذ سیاستهای دراز مدت، جهت بالا بردن راندمان کاربرد آب را ذکر نمود. تجارب نشان می‌دهد که کمبود آب در طبیعت، خصوصاً در مناطق خشک و نیمه خشک، همواره با کاهش کیفیت آب همراه است. لذا این تحقیق به منظور تعیین راندمان کاربرد آب در شرایط توأم شوری و کمآبیاری برای دو رقم گندم و بکارگیری آن در برنامهریزی مدیریت آبیاری در منطقه خشک بیرجند، در سال زراعی 85-1384 اجرا گردید. قالب طرح آزمایشی کرتهای خردشده بهصورت فاکتوریل با سه سطح شوری آب آبیاری (S3, S2, S1 بترتیب معادل 4/1،5/4و dS/m6/9) به عنوان کرت های اصلی و دو رقم گندم (قدس و روشن) و چهار سطح آبیاری ( I4, I3, I2, I1 بترتیب معادل50 ، 75 ، 100 و 125 در صد نیاز گیاه)، به عنوان کرتهای فرعی بود که در سه تکرار اجرا شد. نتایج نشان داد که افزایش شوری برای هر دو رقم گندم باعث کاهش نسبی راندمان کاربرد آب شده است. در کلیه سطوح تیمارهای مختلف، راندمان کاربرد آب برای گندم رقم روشن، بیشتر از گندم قدس می‌باشد. اثر تنش آبی بر روند تغییرات راندمان کاربرد آب در کلیه تیمارها بدین صورت است که برای تیمارهای با حداکثر تنش آبی (I1 یعنی تأمین 50 درصد نیاز آبی ) مقدار راندمان کاربرد آب حداقل بوده اما در تیمار I2 (تأمین 75 درصد نیاز آبی گیاه) مقدار آن در کلیه تیمارها به حداکثر خود رسیده است. علت افت زیاد (8/37 درصدی) در راندمان کاربرد آب تیمار I1 نسبت به I2 به این دلیل است که تنش آبی در تیمار I1 بقدری زیاد است که گیاه نمی‌تواند روند رشد طبیعی خود را طی کند بنابراین کاهش محصول زیادی داشته و چون میزان محصول در صورت کسر (فرمول WUE) قرار می‌گیرد لذا سبب افت شدید راندمان کاربرد آب در تیمار I1 نسبت به تیمار I2 گردیده است. تیمار S1I2 دارای بیشترین WUE برای دو رقم گندم قدس و روشن بترتیب برابر با 01/6 و 46/6 کیلوگرم در هکتار در میلی‌متر می‌باشد و چون تیمار I2 یک تیمار کم آبی محسوب می‌شود بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که راندمان کاربرد آب در تیمارهای کم آبیاری (با سطح 75 درصد نیاز آبی گیاه) بالاتر از تیمارهایی است که مقدار آب کاربردی آنها بیشتر است. نتایج همچنین نشان داد که هر چه مقدار آب کاربردی (باران+آبیاری) کمتر باشد، پتانسیل برای تخلیه رطوبت توسط گیاه بیشتر می‌شود و این موضوع نیز خود یکی از دلایل بالا بودن راندمان کاربرد آب درکم آبیاری‌ها است. به‌ازاء هر مقدار افت نسبی مصرف آب، تأثیر آن بر کاهش محصول در گندم قدس بیشتر از گندم روشن است و این موضوع نشان می‌دهد که حساسیت گندم قدس به کم آبی بیشتر است و گندم روشن نسبت به کم آبی مقاوم‌تر است.

کلیدواژه ها:

راندمان کاربرد آب ، کمآبیاری ، شوری ، گندم ، بیرجند