تحویل حجمی آب آبیاری و اندازه گیری دبی در مزارع نیشکر( مطالعه موردی کشت و صنعت نیشکر امیرکبیر)

نیشکر یکی از مهمترین محصولات کشاورزی خوزستان است و در سطحی حدود صد هزار هکتار در این استان کشت می-شود و سهم بزرگی از آورد رودخانه بزرگ کارون به کشت و کار این محصول اختصاص یافته است (حدود 15 درصد).محدودیتهای زیادی ممکن است سبب ممانعت از دستیابی به حداکثر تولید نیشکر و شکر شود که محدودیتها ی ناشی از منابع آب وخاک بخش مهمی از آن است محدودیتهای ازجمله حجم آبیاری، کنترل سطح آب زیرزمینی، کنترل و نگهداری سیستم زهکشی را میتوان با نظارت و کنترل مستمر تا حد زیادی رفع کرد. لذا برای افزایش محصول نیشکر لازم است که در مدیریت آبیاری و زهکشی اراضی دقت خاصی اعمال گردد. در این مدیریت لازم است که تعادلی بین آبیاری و زهکشی صورت گیرد تا ضمن تامین آب مورد نیاز گیاه از تولید زه آب اضافی که ممکن است اثرات سوء روی تولید محصول و ایجاد مشکلات زیستمحیطی داشته باشد، جلوگیری شود. اگرچه انجام آبیاری از ضرورتهای کشت و کار در اراضی نیشکر است ولی انجام صحیح این عمل میتواند در دستیابی به پتانسیل تولید در منطقه بسیار تاثیرگذار باشد . همانگونه که بیان شد نگرش جامع به مدیریت آب و خاک , افزایش کارآیی مصرف آب و کنترل زه آب تولیدی می توانند گام هایی مهم در تامین امنیت پایدار غذایی کشور بحساب آیند. اولین محدودیتی که در استفاده از اراضی جنوب خوزستان برای کشاورزی وجود دارد شور و سدیمی بودن این اراضی است که این پدیده در اثر بالا آمدن سطح آب زیرزمینی و تبخیر شدید (به میزان 3316 میلی متر در سال در جنوب اهواز) ایجاد میشود به منظور حفظ تعادل املاح در حوزه فعالیت ریشه و جلوگیری از برگشت مجدد شوری تنها راه موجود کاربرد روش های مناسب آبیاری میباشد. نیشکر در دوره رشد سریع در فصل تابستان، نسبت به کمآبی و ماندابی حساس است. بیشترین میزان مصرف آب نیشکر در تابستان است که متوسط تبخیر روزانه به حدود 15 میلیمتر میرسد. با اصلاح سامانه های آبیاری سطحی، به روشهای تحویل حجمی آب آبیاری، افزایش راندمان آبیاری به میزان قابل توجه امکان پذیر است. درصورت تحویل حجمی آب می توان حجم آبمصرفی را تا 25 درصد نیز کاهش داد . با توجه به مصرف 25 تا 30 هزار متر مکعب در هکتار در سال برای صنعت نیشکر این میزان صرفه جویی درمصرف آب آبیاری می تواند بسیار تاثیر گذار و با کاهش 25 درصد زهاب تولیدی سبب کاهش مصرف انرژی دفع ذهاب و کمک موثری به محیط زیست باشد. روش های متداولی برای اندازه گیری دبی و حجم آب مصرفی در مزارع وجود دارد . این روش ها شامل روش هایی نظیر کنتورهای حجمی پروانه ای و آسیابی، فلومترهای اولتراسونیک و الکترومغناطیسی می باشند .به دلیل وجود رسوبات معلق در آب مصرفی،عدم امکان تامین انرژی موردنیاز، صعوبت و گرانی نصب و همچنین ناپایداری در شرایط نگهداری در مزارع، امکان استفاده از این روش ها، بسیار سخت به نظر می رسد. مدیریت آب باید به گونه ای باشدکه بیشترین فایده و درعین حال کمترین زیان را به خاک و گیاه وارد نماید. در آبیاری نیشکر آنچه مهم است حجم مصرف آب در هر نوبت آبیاری و تعداد نوبت های آبیاری است. جهت بهبود مدیریت آبیاری مزارع نیشکر، تامین حجم کافی آب آبیاری برای مزارع در حال آبیاری یکی از فاکتورهای مهم و اساسی در مصرف بهینه آب می باشد در مزارع نیشکر شرکت توسعه نیشکر سازه ای وجود دارد که مطالعات آن توسط دکتر بهزاد( 1376 ) به انجام رسیده است این سازه یک سازه اندازه گیری از نوع جعبه-سرریز بوده که تقریبا در تمامی مزارع نیشکر نصب گردیده است .این سازه، جریان آب را قبل از ورود به مزارع نیشکر، بر روی یک سرریز به حالت بحرانی می رساند .با اندازه گیری سطح آب بر روی این سرریز، دبی و حجم مصرفی در مزارع، به کمک روابط استاندارد سطح دبی، به دقت قابل محاسبه است .عمق آب نیز به کمک یک لوله آرامش و سطح سنج، اختراع شرکت آبتین تندیس ایده به تعداد 23 دستگاه درسال زراعی1395-96 در شرکت کشت و صنعت امیرکبیر اندازه گیری شد. پس از تست ادوات به لحاظ دقت اندازه گیری سطح آب ومحاسبه دبی به مدت 5 ماه، نتایج حاصله نشان دهنده دقت اندازه گیری این سامانه به میزان7/51 درصد نسبت به روش استاندارد(حجم سنجی دستی ) بوده است و میزان خطا قابل قبول می باشد. با اطلاع از میزان حجم مصرفی آب آبیاری ، اکنون می توان درخصوص علل مصرف زیاد و راه های مدیریت مصرف و در نتیجه مصرف بهینه اقدام نمود

کلیدواژه ها:

نیشکر ، دبی ، فلومتر ، تحویل حجمی آب