تبیین و تحلیل تأثیر جنسیت بر پایداری کشاورزی

کشاورزی رایج با وجود این که افزایش عملکرد محصولات کشاورزی را به ارمغان آورده است ولی به پیامد های منفی مانند؛ تخریب و زوال منابع پایه (آب و خاک)، روند افزایشی وابستگی به نهاده ها و انرژی های بیرونی و همچنین وجود بیش از یک میلیارد نفرگرسنه انجامیده است، به همین دلیل امروزه توسعه روستایی حرکت در مسیر کشاورزی پایدار و توجه بیشتر به نهاده های درونی محلی را در اولویت اهداف خود قرار داده است. از آن جا که زنان در تولیدات بخش کشاورزی نقش پر رنگی را ایفاء می کنند و 74/48 درصد از کل نیروی کار کشاورزی جهان را تشکیل می دهند (FAO, 2010) می توان از آنان به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار در امر مدیریت مزارع و استفاده از نهاده های درونی محلی نام برد. لذا در صورت بذل توجه کافی به زنان، حرکت به جانب پایداری کشاورزی تسهیل و تسریع می گردد. با مدنظر قرار دادن این مهم، حال این پرسش مطرح می شود که زنان با عنایت به جایگاه تاریخی در اختراع و پیشبرد کشاورزی، چه جایگاهی در تحقق این اهداف و مقابله با این پیامدهای منفی دارند؟ در راستای پاسخ گویی به این پرسش مرور ادبیات و تجارب جهانی نشان می دهد که زنان با روش های مختلف سعی در رفع ناپایداری داشته و دارند. به عبارتی دیگر کشاورزی پایدار مژده ی پایداری زندگی را برای زنان روستایی به ارمغان می آورد (معروفی، 1383). برای مثال مطالعات انجام شده در شرق اوگاندا نشان داد که زنان در مقایسه با همتایان مرد خود تمایل کمتری به مصرف آفت کش داشتند، زیرا زنان کشاورز در خصوص برنامه-های مدیریت تلفیقی آفات (IPM) و مزایای روش های کنترل بیولوژیک آفات از آگاهی و دانش بیشتری برخوردار بودند (Erbaugh et al., 2003). در مطالعه ی دیگر پیرامون نقش زنان در انقلاب آبی نتایج این گونه بیان داشتند که زنان بیشتر به کشت محصولاتی که برای امرار معاش و تغذیه ی خانواده می باشد، اقدام نمودند و در مقابل، مردان تمایل به کشت محصولات نقدینه و استراتژیک داشتند. حال آن که کشاورزی تجاری به سبب افزایش امکانات آبیاری و افزایش بهره برداری از منابع زیر زمینی آب در نهایت کمبود آب را منجر می گردد .(Lubis, 1998)از این رو می-باشد که در توسعه پایدار، زنان به عنوان نیمی از سرمایه انسانی به مشارکت فرا خوانده می شوند زیرا دستیابی به توسعه پایدار بدون مشارکت فعال زنان در تمامی عرصه ها محقق نمی گردد و وقتی برنامه های توسعه ای بدون در نظر گرفتن این نیروهای فعال کار طراحی و عملی شوند یقیناً شانس کمی برای پیشبرد و موفقیت خواهند داشت. به دلیل در نظر گرفتن اهمیت همین چالش ها است که نگرش توسعه پایدار، زنان را در مرکز تعریف توسعه قرار داده و توجه به جایگاه زن در توسعه را وارد مرحله جدیدی نموده است(کیان، 1365). هر چند مطالعات صورت گرفته در این زمینه بیان گر نقش مهم زنان در پیشبرد فرایند پایداری در کشاورزی است اما غالباٌ به صورت موردی و با تأکید بر یکی از ابعاد نظیر امنیت غذایی، حفاظت از طبیعت، خودإتکایی و.. بوده است و کمتر به کلیت پایداری به عنوان مفهوم و چارچوبی چند بعدی (اقتصادی، اکولوژیک و اجتماعی) توجه نموده اند. بر همین اساس، بیشتر نتایج و بحث های آن ها در تبیین نقش زنان در پایداری کشاورزی، مبتنی بر استنباط ها و استدلال های محققان است تا واقعیات موجود. بدین منظور مقاله حاضر با تحلیل و تبیین برخی مطالعات داخلی و خارجی سعی در آشکار کردن و بازنمایی تأثیر جنسیت بر شاخص های کشاورزی پایدار دارد.