بررسی تحولات فرهنگی ایران از ادوار باستان تا عصر مظفری به استناد یافته های باستان شناختی، منابع مکتوب ومیراث معنوی در سفرنامه جکسون

جکسون در سال 1903 برای نخستین بار به ایران و آسیای میانه سفر کرد تلاش او در این سفر برای بالا رفتن از کوه بیستون و خواندن سنگ نوشته داریوش بزرگ جهت نیل به مطالعه دست اول ستودنی است. حاصل این سفر کتاب ایران در گذشته و حال (نیویورک 1906 ) یا سفرنامه جکسون بود که در آن شرح دل انگیز سفر به ایران با مطالب تحقیقی و باستانشناسی بهم آمیخته است . علاوه بر این مطالب در لابلای نوشته ها می توانیم درباره فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان در عهد قاجار و وضعیت مذهب تشیع و آئین زرتشتی و فرقه بابیه مطالبی بدست آوریم. هر چند که هدف جکسون از نوشتن این کتاب بیشتر تحقیقات باستانشناسی و بررسی کیش زرتشت جامعه دینی آنها بوده است اما باز هم این مطالب از جهت بررسی اثر متقابل دو آئین اسلام و زرتشتی ارزشمند می باشند. جکسون در نوشته خود از تشبیهات زیبا و در جای خود از اشعار ایرانی هم استفاده کرده است و همین امر کتاب را از حالت خشک و بیروح خارج کرده است. او در برخود با بومیان مناطق مختلف علاوه بر دقت در آداب و رسوم آنها به تیپ شناسی هم اهمیت می دهد. افسانه های مشرق زمین شوق او را برای سفر به ایران دو چندان نموده بود. در هنگام ورود به شهرهای معروف ایران چون یزد و شیرازتوصیف های دلپذیر به شیوه داستانهای هزار و یک شب از شهر می نماید اما بعد از ورود واقعیت زندگی، سختی ها و مشکلات آنرا برایمان آشکار می سازد ولی سریع از کناره آنها گذشته و به هدف اصلی خود یعنی تحقیقات باستان شناسی می پردازد گوئی مؤلف شیفته دنیای رمانتیک و فانتزی ساخته شده از شرق است وعلاقه ای به خروج از آن ندارد. جکسون سفر خود را از قفقاز شروع و پس از عبور از تبریز و ارومیه و کرمانشاه و همدان و اصفهان ورسیدن به شیراز مسیر برگشت خود را از یزد وکاشان و قم انتخاب و به تهران خاتمه می دهد.او در سفر خود به مطالعه چهره انواع مردم می پردازد همچنین در اداب و رسوم فرقه های یزیدیان و زردشتیان و بابیان و شیعیان تحقیق می نماید. نظر او در مورد خصوصیات ایرانیان را می توان در موارد زیر خلاصه کرد : ایرانیان در همه زمینه ها چون هنر و معماری همیشه حتی از زمان باستان وام گیرنده و سپس افزون کننده بوده اند. شرقیان از جمله ایرانیان دارای کبر و غرور مخصوص به خود هستند واز پادشاهان پر افتخار انهاکورش و شاه عباس اول را می توان نام برد. ایرانیان ارزش وقت را نمی دانند و صبح دیر از خواب برمی خیزند. در ایران عجله معنایی نداردو باید در آنجا صبر و حوصله ای بی پایان داشت. قاموس اداب ایرانی خصوصا در تبریز سرشار است از عبارات مودبانه و اصطلاحاتی که در تعارف و احوالپرسی بکار می برند. در نگاه جکسون برخی از ایرانیان در آن زمان به شرابخواری و تریاک خو گرفته بودند. ایرانیان برای هر کاری کلمه انشاا...را بکار می بردند طوری که جکسون هم به گفتن ان عادت کرده بود.از نگاه جکسون مردمان دیلمان غریب نواز ارومیه پاکدل اصفهان دغل کاروظاهر ساز همدان متعصب شیراز عشرت طلب و زرنگ یزد ساده زیست کاشان بزدل و مردم قم اهل مسجد و مدرسه بوده اند. مردم در عید نوروز شاد می باشند و دیگران راهم شاد می کنند. لقب مشهدی که برای افرادی است که به مشهد رفته اند به طور مسامحه جهت مردانی که چهره و صفاتی روحانی داشته اند بکار می رود. به زعم جکسون مردم ایران خصوصا روستاها در دهه محرم دچار مالیخولیای مقدس می شوند.آنها در مصرف آب خصوصا در بناها اصراف می کنند. مجازات های مجرمین در ایران بیشتر برای ایجاد رعب بوده تا اجرای قانون شرع. شاهان ایران با توجه به رواج خرافات در بین مردم همواره در تحمیر انان کوشیده اند.ایرانیان اجیل زیاد مصرف می کنند و غذاهای انها بیشتر مانند آش مایع است تا جامد.

کلیدواژه ها:

تاریخ ایران ، تحولات فرهنگی ، باستان شناسی ، منابع مکتوب ، میراث معنوی