بازخوانی باغ سعادت آباد قزوین بر اساس اشعار عبدی بیگ شیرازی و انطباق با اسناد تاریخی دیگر

باغ سعادت آباد قزوین در دوره شاه طهماسب صفوی و درجریان انتقال پایتخت به قزوین ساخته شد. با توجه به مستنداتموجود، علت این انتقال در سال 962 ق. مخاطراتی بود که از سوی حکومت های عثمانی و روسیه متوجه تبریز بود. به دستورشاه طهماسب صفوی باغ ها و فضاهای لازم برای بخش های سکونتگاهی، دیوانی و سایر عرصه ها ساخته شد. وی عده ای ازبزرگان کشوری و خویشاوندان نزدیک خود را تشویق کرد که باغ هایی در کنار باغ های سکونتگاهی حکومتی بسازند. دراطراف باغ سعادت آباد حدود بیست وسه باغ و گلزار وجود داشت. شاه طهماسب از شاعری به نام خواجه زین العابدین علینویدی معروف به عبدی بیگ شیرازی متولد 921 ق. در تبریز (متوفی 988 ق. در اردبیل) که در دیوانخانه همایونی حضورداشته، خواست که مجموعه باغ های قزوین را به زبان منظوم وصف کند. خمسه جنات عدن عبدی بیگ شامل مثنوی های روضه الصفات ، دوحه الازهار ، جنه الاثمار ، زینت الاوراق و صحیفه الاخلاص حاصل این تلاش است که حاویاطلاعات ارزشمندی درباره کلیات و جزییات این باغ و عمارت های آن است. اشعار عبدی بیگ از مهم ترین اسناد در مورداین باغ بوده و از توصیفات آن روشن می شود که باغ سعادت آباد در زمان خود باغی کم نظیر بوده است. از مهم ترین فضاها و ویژگی هایی که در این اشعار به توصیف آنها پرداخته شده میتوان به خیابان، سردر، ارشی خانه، خانه شروانی، ایوان ها،صفه سرچنار، حوضخانه، هندسه باغ و انواع درختان و گیاهان اشاره کرد. اطلاعات موجود و فضاهای اشاره شده در اینمنظومه ها بیش از چیزی است که امروزه بر جای مانده است و بر اساس این اطلاعات، می توان تصویری کلی از نقشه عمومیباغ و ویژگی های فضایی آن به دست آورد.هدف این پژوهش بازخوانی طرح این مجموعه باغ حکومتی بر اساس اشعار عبدی بیگ شیرازی و مطابقت آن با دیگر متونو اسناد تاریخی است. روش به کار رفته در این پژوهش، روش تفسیری- تاریخى است که پس از استنتاج و تحلیل متون،تصاویر و نقشه های موجود به هدف خواهد رسید. ساختار کلی باغ و عناصر اصلی آن شامل سردر عالی قاپو، ارشی خانه(چهلستون)، خانه شروانی، دیوانخانه (ایوان شاهی) از مهمترین عناصر مورد بررسی در این پژوهش هستند.این منبع تاریخی میتواند علاوه بر روشن کردن جنبه های کالبدی مختلف معماری، منظر و باغ سازی، جنبه های ذهنی-معنایی و اصول زیبای یشناسی آن زمان را نیز آشکار کند. این نوشتار سعی دارد تا ساختار فضایی کلی، توصیفات و جزییاتاین باغ ها را از میان اشعار استخراج و در قالب نقشه و کروکی به تصویر بکشد تا مبنایی برای مطالعات بعدی و برنامه هایتوسعه آتی پدید آید.

کلیدواژه ها:

باغ سعادت آباد قزوین ، باغ ایرانی ، باغ صفوی ، منظومه جنات عدن ، عبدی بیگ شیرازی