چراغهای خودکارنوری بردانش ایران باستان

از جمله ابداعاتی که در کتاب الحیل بیان شده است چراغهای هستند که از نظر طراحی و سازکار در نوع خود بی نظیرند، الحیل عنوان کتابی است که در قرن سوم هجری در شهر بغداد توسط احمدبن موسی به رشته تحریر درآمده است احمد بن موسی یکی از سه فرزند موسی بن شاکر خراسانی است که در تاریخ علم و دانش به بنوموسی (فرزندان موسی) مشهورند و از زمره دانشمندان برجسته ایرانی پس از اسلام به شمار می رود. از وی اختراعات و ابداعات زیادی در زمینه علم مکانیک به جا مانده است که شرح آنها در نسخ خطی کتاب الحیل بیان شده است طراحی مجدد بازسازی و آزمودن مکانیزمهای به کار رفته در طراحی این چراغها در قالب طرحی پژوهشی با عنوان «طراحی و ساخت فناوریهای دانشمندان قدیم ایران» در پژوهشکده مکانیک سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران به مرحله اجرا درآمده است در این مقاله مکانیزمهای به کار رفته در این چراغها و کارکرد آنها از دیدگاه مهندسی امروز بررسی و چگونگی فرآیند طراحی آنها ارزیابی شده است در فرآیند طراحی این چراغها نوعی تفکر تکاملی مشاهده می شود که با پیروی از این تفکر هر چراغ از مکانیزم چراغ قبلی بهره جسته و در جهت کامل کردن کارکرد آن مکانیزم دیگری نیز بدان افزوده شده است در طرحهای مذکور چراغ اول از سازکار تغذیه خودکار روغن از محل یک مخزن اصلی برخوردار است و چراغ دوم مکانیزم فتیله خودکار دارد و چراغهای سوم و چهارم که در واقعف یک طرح محسوب می شوند، آمیزه ای از دو مکانیزم به کار رفته در دو چراغ اول و دوم هستند اما در طراحی آخرین چراغ احمدبن موسی فقط مکانیزم حفاظت از شعله در برابر وزش باد را مطرح کرده است ولی از آنجاییکه کلیه چراغهای مذکور در کتاب الحیل در اینجا مورد بررسی قرار گرفته اند، لذا به چراغ مقاوم در برابر باد نیز پرداخته شده است. در نهایت نمونه های بازسازی شده مورد آزمون قرار گرفتند و نتایج به دست آمده از آزمونها نشان دادند که کارکرد این چراغها با آنچه در کتاب الحیل قید شده است، یکسان است از دیگر یافته ای مهم این طرح می توان از طراحی مکانیزمهای کنترل مکانیکی و هیدورمکانیکی نام برد که با توسعه به هنگام آنان می توان از آنها در آموزش مهندسی و صنعت بهره گرفتند

کلیدواژه ها:

کتاب الحیل ، احمدبن موسی بن شاکرخراسانی ، بنوموسی ، چراغهای خودکاروچراغ