حدیقهالحقیقه سنایی: پارادایم های زبان تعلیمی یا عرفانی؟

سنایی را (در حدیقه) گاه ناتوان از درک حقایق عرفانی، گاه عارف کامل و گاه متشرعی اخلاق گرا دانسته اند. برای رد یا اثبات هرکداماز این آرا، راهی جز بررسی زبان سنایی در حدیقه نیست. در این جستار، اهم موضوعات عرفانی و نیز شیوه نگرش سنایی به این موضوعاتو چگونگی بیان آنها بررسی شده و این نتایج به دست آمده است:سنایی در حدیقه، درباب (تقریبا) تمام موضوعات مهم عرفانی سخن گفته است؛ اما کلامش در قریب به اتفاق موارد، تعلیمی (امر ونهی ای) است نه واجد شور و شهود و وجد.زبان سنایی در این منظومه، در وهله نخست در سطح استنادی (نقلی)؛ در وهله دوم در سطح محاکاتی و در وهله سوم در سطحتناقضی است. نمونه فراوانی از سطح استدلالی (عقلی) در حدیقه یافت نشد. این یافته ها احتمالا به این معنی است که سنایی، عرفان را بهدرس آموخته است و نه از طریق کشف و شهودهای عارفانه. شرح زندگی سنایی در تذکره ها و کتاب های تاریخ ادبیات و نیز تلفیق هجو ومدح با موضوعات عرفانی در حدیقه، به نوعی این نکته را تایید می نماید. از این رو می توان گفت حدیقه، کتابی برای آموزش شریعت وطریقت است نه کتابی عرفانی.

کلیدواژه ها:

سنایی ، حدیقه الحقیقه ، پارادایم های زبان عرفانی ، سطح استنادی ، سطح محاکاتی ، سطح تناقضی ، سطح استدلالی