عوامل خطرساز در کلان شهر تهران: رفتار انسان یا ویژگی های محیط

کلان شهر تهران با مساحتی حدود 700 کیلومتر مربع در دامنه جنوبی کوهستان البرز قرار دارد و جمعیتی بالای 10 میلیون نفر را در خود جای داده است. محدودیتهای جغرافیایی شهر و رشد بی رویه و کنترل نشده جمعیت آن سبب بروز ناسازگاریهایی با محیط طبیعی شده است. این ناسازگاریها به صورت مشکلات و معضلات لاینحلی درآمده اند که عموما تحت عنوان مخاطره و بحران تعریف می شوند. دیدگاه رایج برای چاره جویی بحران ها و خطرات احتمالی شهر، بر رفتار غیرنرمال طبیعت استوار است، و سعی می شود تا جایی که امکان دارد این رفتار ناهنجار طبیعت اصلاح و یا تعدیل شود. این مقاله ضمن تعریف مفاهیم خطر و بحران نشانه های ناسازگاری های موجود را شناسایی کرده و با اتکا بر این نشانه ها روشی منطقی برای چاره جویی معضلات شهر ارائه نموده است. نتایج تحقیق نشان داد که زمینه های ناسازگاری شهر تهران با محیط طبیعی بسیار است و بیشتر آنها مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهر واقع نشده است. بعضی از این موارد به شرح زیر است:شهر تهران از شمال و مشرق بوسیله دیوارهای کوهستانی بسته شده است. بادهای غالب غربی و شمال غربی است. بیشتر خیابانهای تهران با جهت باد غالب هماهنگ نیستند. به عبارت دیگر بیشتر قسمتهای شهر بویژه در مناطق مرکزی معبرهای خروجی و دسترسی ندارند. پهنا و شکل قرارگیری خیابانها متناسب با شرایط تابش خورشید نیستند. در اکثر خیابانها خانه ها مدت کافی از آفتاب استفاده نمی کنند. اکثر خانه هاه از حق طبیعی استفاده از تابش خورشید محروم هستند. موضوعی که در آئین نامه های شهرداری منعکس نیست. شیب و آرایش خیابانها در جهت هدایت روان آب خود شهر و آبهای دامنه های بالادست شهر تنظیم شده است. منطقه بندی کاربری های شهری با شرایط طبیعی مانند جهت باد هماهنگ نیستند. توسعه فیزیکی شهر براساس برنامه تنظیم شده صورت نگرفته است. در مجموع بار جمعیتی و اقتصادی شهر خیلی بالاتر از ظرفیت زیستی و محیطی آن است. همه نشانه ها حاکی از آن است که طبیعت نیست که رفتار ناهنجار دارد و برای ساکنین شهر مشکل ایجاد کرده است. بلکه ساکنین شهر هستند که به هر دلیلی به ویژگی جغرافیایی محیط توجه نکرده و نمی کنند و فقط سعی دارند بر منافع خود بیافزایند. در واقع عامل اصلی مخاطرات و بحران های شهر تهران ماهیت فزون طلبی و ناآگاهی انسان است. حل مشکلات تهران با جنگ با طبیعت و تعدیل یا اصلاح رفتار آن امکان پذیر نیست. مدیران شهر تهران به جای هزینه های کلان اصلاح یا تعدیل طبیعت بهتر است به فکر شناخت منطقه و حرمت به ویژگی های محیط باشند. یعنی ساکنین شهر اول ویژگی ها و توان محیط را بشناسند و سپس انتظارات خود را براساس این تواناییها تنظیم کنند.

کلیدواژه ها:

کلان شهر تهران ، مخاطرات محیطی شهر تهران ، مخاطرات ، سازگاری و تعدیل مخاطرات ، ارزیابی مخاطرات