بررسی وضعیت علوم زراعت و اصلاح نباتات کشور طی سالهای 89-1387

به منظور ممیزی علوم زراعت و اصلاح نباتات کشور و با هدف تعیین شاخصهای مطلوب، شناخت کمبودها و فرصتها و تعیین استراتژیهای مناسب جهت دستیابی به سطوح استاندارد، مطالعاتی توسط انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران انجام شد. اطلاعات مورد نیاز از طریق تهیه و ارسال فرم و جستجوی میدانی، جمع آوری و بر اساس شاخصهای نیروهای آموزشی و پژوهشی، شاخص دانشجوئی، شاخصدوره عمومی هنرستانهای کشاورزی، شاخصهای ساختاری و شاخصهای عملکردی پردازش طی دوره سه ساله 89-1387 مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین نیروهای آموزشی و یا پژوهشی دانشگاههای دولتی را مرتبه علمیاستادیار و موسسات تحقیقاتی، دانشگاههای آزاد و مراکز تحقیقاتی و آموزشی را مرتبه علمی مربی و کارشناس تشکیل میدهند. بررسی تغییرات هرم نیروی انسانی پژوهشی در موسسات و مراکز تحقیقاتی کشاورزی طی دوره مورد مطالعه نشان دهنده کاهش تعداد استاد و افزایش دانشیار بود. البته در این مراکز تحقیقاتی، درصد نیروهای کارشناسی رو به افزایش و درصد نیروهای تکنسین با همان شدت در حال کاهش میباشد که قابل تامل بوده و اگر این روند ادامه داشته باشد ممکن است در سالهای آینده این مراکز با مشکل کمبود تکنسین که یکی از حلقه های مهم نیروی انسانی تحقیقاتی میباشد، مواجه گردند. نتایج مربوط به وضعیت دوره متوسطه نشان داد که تعداد کل هنرجویان در پایه دوم و سوم فنی و حرفه ای روند نزولی و کاهش 12 درصدی داشته است. تعداد دختران هنرجو نسبت به پسران ( 33 درصد دختران در مقابل 66 رصد پسران) و نیز هنرجویان روستایی به شهری ( 5 درصد به 95 درصد) کاهش یافته است. هنرجویان زیر گروه زراعت، 16 درصد کل هنرجویان زیرگروههای کارودانش رشته کشاورزی را به خود اختصاص دادهاند. نتایج مربوط به شاخص دانشجوئی نشان داد که نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی به کل دانشجویان در دانشگاههای دولتی افزایش چشمگیری یافته است. به طوری که در سال 1389 ، حدود 40 درصد از دانشجویان دانشگاههای مورد مطالعه در مقاطع تحصیلات تکمیلی مشغول به تحصیل بودند. نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی به کل دانشجویان در واحدهای دانشگاه آزاد، مقادیر کمتری را در مقایسه با دانشگاه دولتی نشان میدهد. با این حال این نسبت از حدود 20 درصد در سال 1387 به حدود 35 درصد در سال 1389 افزایش یافتهاست. در بین واحدهای دانشگاه آزاد تعداد دانشجویان مقطعکارشناسی افت محسوسی را نشان میدهد. از لحاظ نسبت دانشجویان زن به مرد نتایج نشان داد که در دانشگاههای دولتی تعداد دانشجویان زن به مرد بیشتر است ولی این نسبت در دانشگاه آزاد روند متفاوتی داشت. به طوریکه در بسیاری از واحدهای دانشگاه آزاد، تعداد دانشجوی زن کمتر از دانشجویان مرد بود. مجلات تخصصی علوم زراعت و اصلاح نباتات کشور وضعیت خوبی دارند به طوریکه از 48 مجله مورد بررسی، 31 مجله دارای رتبه علمی-پژوهشی و 38 مجله دارای نمایه ISC هستند. تعداد 11 مجله به صورت دو فصلنامه، 2 مجله دو ماهنامه و بقیه مجلات ( 35 مجله) به صورت فصلنامه منتشر میگردند. از 48 مجله مورد بررسی، 18 مجله متعلق به دانشگاههای دولتی، 17 مورد متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی، 8 مجله مربوط به وزارت جهاد کشاورزی و موسسات تحقیقاتی تابعه، 3 مجله به انجمنهای علمی و 2 مجله مشترک بین دانشگاه و انجمنها میباشند. تعداد کل مقالههای چاپ شده در این مجلات طی سه سال 89-1387 معادل 4311 مورد بوده که از این تعداد 1798 مقاله ( 42 %) تخصصی زراعت و اصلاح نباتات میباشد. تعداد مقالات چاپ شده محققین ایرانی در 92 مجله انگلیسی زبان معتبر بین المللی طی همین دوره نیز از رشد خوبی ( 139 مقاله در سال 2008 به 224 مقاله در سال 2010 ) برخوردار بود. نتایج مقایسه وضعیت کشور با سه کشور استرالیا، ترکیه و مصر نشان داد که در مورد موسسات تحقیقاتی مرتبط با زراعت و اصلاح نباتات، استرالیا با 25 موسسه تحقیقاتی بیشترین تعداد را دارا می باشد و پس از آن ترکیه با 18 ، مصر با 16 و ایران با 8 موسسه قرار گرفتند. تغییرات تولید گندم در کشور های استرالیا، ترکیه، مصر و پاکستان در طول 50 سال اخیر روندی مشابه با تغییرات تولید این محصول اساسی در ایران داشته است. افزایش عملکرد گندم در ایران طی این مدت حدود سه برابر و افزایش میزان تولید گندم بیش از پنج برابر بوده است که تجلی اثر بخشی تحقیقات و آموزش علوم زراعت و اصلاح نباتات در طی سال های اخیر می باشد. نتایج شاخص نسبت مقاله علمی ISI به ازای هر صد نفر محقق، مدرس و دانشجو نشان داد که استرالیا با 13 مقاله علمی ISI از ایران و ترکیه به ترتیب با 5 و 8 مقاله علمی ISI برتر بود. البته تعداد مقالات علمی ISI چاپ شده در مجلات علمی معتبر در این کشورها نشان دهنده برتری ایران ( 474 مقاله) نسبت به دو کشور استرالیا 381 مقاله) و ترکیه ( 285 مقاله) میباشد. نتایج نظرسنجی بعمل آمده از خبرگان و فعالان علمی و پژوهشی و ) بهره برداران علوم زراعت و اصلاح نباتات کشور نشان داد که به طورکلی، میانگین نظرات بهره برداران از نتایج و دستاوردهای دانش پژوهان این علم در حد متوسط و تا حدودی ضعیف سنجیده شد و رضایتمندی خبرگان و فعالان علمی و پژوهشی نیز از دستآوردهای پژوهشی کشور در عرصه تولید، در حد متوسط و نسبتا ضعیف ارزیابی گردید. به طورکلی، اجرایی شدن دستاوردهای حاصل از ممیزی علوم زراعت و اصلاح نباتات کشور مستلزم یک رویکرد ملی و با نگرش اقتصادی به موضوع و با همدلی و مشارکت فعال کلیه ذینفعان آموزشی، پژوهشی، اجتماعی و اقتصادی در قالب یک مجموعه منسجم با اهداف مشخص میباشد.

کلیدواژه ها:

زراعت و اصلاح نباتات ، نیروهای آموزشی و پژوهشی ، کتب و مقالات علمی ، پروژه های تحقیقاتی ، تولیدات زراعی