سیر از مکان تا لامکان (بررسی نقش حرکت، سیالیت و سکون در زیبایی شناسی معماری اسلامی ایران )

روح هنر ایرانی، تجلی حق و حقیقت در علم اسلامی است. هنرمند مسلمان، صورت های خیالی را بسان واسطه ای برای پرواز شکوهمند روحی خود به عالم معانی ناب به کار می گیرد و از قابلیت های زبان رمز و نماد، حسن بهره را می برد.هستی و بودن، کمال را میطلبد، زیرا هر بودی در لحظه پدید آمدن ناقص است. هر عنصری در پی کمال است. هنر معماری ایران نیز همواره میکوشد تا روح را در زیباترین گونه ممکن و در بستری از عواطف زلال انسانی به حقیقت عالم متصل کند. سیر و سیاحت در خزاین غیبی و در نهایت اتصال به اصل، نیازمند «طی طریق» است. در فرایند پایان ناپذیر حیات، حرکت دائمی به سوی کمال مطرح است و نه انجام رساندن کاری و یا اتمام اثری. به انجام رسانیدن کار به معنای از حرکت افتادن جریان زندگی است. اصل طی طریق، در تمامی هنرهای اسلامی به وسیله نمایش حرکت و سیالیت در عناصر آن به وضوح قابل مشاهده است. در هنر معماری اسلامی ایران نیز حرکت و پویش یکی از اصول اساسی تعریف می شود که از اصل هستی شناسی خویش یعنی حرکت همیشگی و تکامل هستی از یک کیفیت مادی به کیفیت روحی نشات میگیرد. ناگفته پیداست آنچه در حکمت هنر اسلامی، هنر نامیده میشود، جمع میان صورت و معناست. صورت ظاهری اصل حرکت، در عواملی چون پیوستگی، تداوم، نواخت یا ریتم در زمان ، تکرار، هندسه، سلسله مراتب، شفافیت، ساختار سایه و روشن و ... تجلی می یابد.از این رو این مقاله بر آن است تا جنبه های مختلف عامل حرکت و سیالیت را در عناصر مختلف معماری ایرانی و تاثیرات آنرا در سازماندهی فضایی شهری در مقیاس های مختلف بررسی نماید. اما باید همواره به یاد داشته باشیم که نزدیک شدن به پاسخ این سوالات تنها به خواسته ما در جایگاه پرسشگر وابسته نیست، بل پیامی است برآمده از خود این معماری. مواجهه همه جانبه با این پرسش ها وابسته به تداوم در پرسشگری و نیازمند گشوده ماندن این روند به مثابه راه تفکر است.

کلیدواژه ها:

پویش ، پیوستگی فضایی ، نواخت در زمان ، سلسله مراتب ، شفافیت