مدیریت اکو سیستم های مناطق خشک و بیابانی با رویکرد مدیریت تلفیقی منابع محیطی( مطالعه موردی: بیابانهای استان خراسان)

بیابانهای واقعی به عنوان یکی از مهم ترین زیستبومهای طبیعی زیست کره، 7/5 درصد از سطح خشکیهای کره زمین را اشغال نمودهاند ( UNDP ،1997) شکلگیری تمدن های مختلف بشری در حاشیه مناطق بیابانی، ناپایداری هـایی را بـر ایـن زیستبوم شکننده تحمیل نموده است . فرآیند بیابانی شدن و تشدید شرایط بیابانی در واقع زائیده فعالیـت هـای غیراصـولی و بهرهبرداری غیرمجاز و بی رویه از سرزمینهای مناطق خشک است که در حال حاضـر بـه معظلـی ج هـانی بـدل شـده اسـت . بنابراین رجعت به شرایط باثبات، مستلزم شناخت علل و عوامل پیدایش شرایط بیابانی و تفکیک محدوده بیابانهـای طبیعـی از بیابانهای ساخته دست بشر است . بر این بنیان، تعیین قلمرو بیابانهای واقعی نیازمنـد دسـتیابی بـه اطلاعـاتی از پارامترهـای محیطی است که اثرات متقابل آنها مشترکا ً در پیدایش و شکلگیری محـیط هـای بیابـانی تـأثیر گذارنـد . از ایـن روی طـی بررسی انجام شده در فاصله سالهای 1378-1382 ، آن دسته از علوم زمین را که به طور مـستقیم یـا غیر مـستقیم در پیـدایش شرایط بیابانی سهیم بودهاند، شناسائی و با استناد به معیارهای معرفی شده برای هر محور مطالعاتی، ممیزهای اصلی تفکیـک قلمرو بیابانهای واقعی استان تعیین و نقشه های مربوطه ترسیم گردیدند . مهمتـرین زمینـه هـای اطلاعـاتی مـورد نظـر در ایـن بررسی به ترتیب عبارت بودند از : زمینشناسی، ژئومورفولوژی، اقلیم شناسی، خاک شناسی، پوشـش گیـاهی و هیـدرولوژی آبهای سطحی و زیرزمینی . بررسی انتزاعی عوامل ششگانه ( زمینشناسی، ژئومورفولوژی، اقلیم، خـاک شناسـی، پوشـش گیاهی و هیدرولوژی ) دخیل در ایجاد شرایط بیابانی، بیان گر آن است که بیشترین مساحت مناطق بیابانی استان بـا سـطحی معادل 22100112 هکتار مربوط به عامل اقلیم است و کمترین آن در مرحله نخست متعلق به عامل هیـدرولوژی 2407955) هکتار ) و بعد از آن عامل ژئومورفولوژی 3551050) هکتار ) میباشد . مجموع سطوح تحت پوشش عوامل شش گانه اعم از سطوح مشترک و غیرمشترک معادل 24520687/5 هکتار است که این مقدار 82/79 درصـ د از مـساحت کـل اسـتان را در برمیگیرد . تلفیق نها یی لایه های بیابانی ( به استثنای لایه هیدرولوژی ) بیانگر آن است که میزان هم پوشانی حاصل از لایهها، عمدتًا متأثر از لایه ژ ئومورفولوژی است و در واقع رخسارههای ژئومورفولوژیکی تعیـین کننـده حـد و مـرز و قلمـرو واقعـی مناطق بیابانی هستند که در محدوده یاد شده منابع زیستی با محدودیت های مختلف محیطی در شـرایط حـاد روبـ هرو بـوده و امکان توسعه فرآیندهای زیستی به شدت محدود می گردد . قلمرو یاد شده همان بیابانهای واقعی یا سخت است که وسـعتی برابر 1418450 هکتار 4/79) درصد ) از مساحت کل استان را در بر می گیرد و سطح آن بر سطح کویرها، دقهـا، بدلنـدها و ماسهزارها منطبق است . اختلاف سطوح مشترک و غیر مشترک با سطح بیابانهای واقعی اسـتان رقمـی معـادل 23102237/5 هکتار است که این مقدار 78 درص د از مساحت کل استان را در بر می گیرد و به عنوان منطقه انتقالی ( گذر ) شناخته میشـود که از آن به عنوان منطقه نیمهبیابانی تعبیر میشود .

کلیدواژه ها:

قلمرو ، بیابان واقعی ، عوامل محیطی ، استان خراسان