بررسی شیوه نقشکوبی بر جلدهای دوره سلجوقی با تأکید برنمونههای موجود در آستان قدس رضوی

در افق تاریخ بشر، قدمت جلدسازی و صحافی همپای ساخت و نگارش کتاب ها تخمین زده شده که به منظور حفاظت و همین طور آذین کتاب انجام می شده است. هنرمندان مسلمان برای ایجاد نقوش با ساده ترین ابزار، هنرنمایی خود را آغاز کرده و با تفکر و خلاقیت، سعی در پیچیدگی و بالا بردن تنوع در نقوش نمودند. با نگاهی گذرا به جلدهای اولیه اسلامی (که غالباً از دوره سلجوقی به بعد در دسترس است) می توان مشاهده کرد که جلدهای هندسی وجود دارند که در دسته بندی جلدهای ضربی قرار می گیرند که گویا با وجود نقوش پرکار و واحد، از یک قالب بزرگ در اجرای آن استفاده نشده و تمامی سطح جلد با تک نقش های کوچک و ریز تبدیل به نقشی یکپارچه و هماهنگ گردیده و گاهی این نقوش ظریف به بافت تمامی سطح متن و حاشیه تبدیل شده است. در جلدهای هندسی دوران سلجوقی، موارد متعددی از این جلدها دیده می شود که نمونه هایی از آنها امروزه در آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مراکز آثار نفیس نگهداری می گردد. در میان منابع علمی و پژوهشی که در زمینه کتاب آرایی ایران موجود است، تاکنون پژوهش خاصی در زمینه روش نقش کوبی و نقوش آن صورت نگرفته است. از این رو، فقدان پژوهشی مستقل در زمینه این ابزار و تکنیک، ضرورت شناخت و تشخیص را در این هنر کاربردی ایجاد می کند تا با شناسایی این نقوش و تکنیک ها بتوان درصدد گسترش و توسعه نقوش و توجه به جنبه های دیگر این فن و هنر داشت. لذا هدف اصلی این مقاله، معرفی و شناخت تکنیک نقش کوبی در جلدهای چرمی دوران سلجوقی تا تیموری به عنوان نوع خاصی از روش جلدسازی ایرانی است که تاکنون به صورت مجزا و مدون به آن پرداخته نشده است.

کلیدواژه ها:

شیوه نقش کوبی ، جلد ، جلدهای دوره سلجوقی ، آستان قدس رضوی