آنتولوژی: فلسفه معماری در ساختار و سازماندهی سیستم های نوین اطلاعات سلامت

مقدمه:حجم زیاد و رو به تزاید اطلاعات سلامت و لزوم دسترسی به آنها به منظور کاربرد در فعالیت های مختلف درمانی، آموزشی و پژوهشی، در کنار آن سه مشکل اساسی حوزه سلامت در عصر اخیر افزایش خطاهای پزشکی، عدم یکپارچگی پرونده های پزشکی و نبود تعامل بین دانش موجود و دانش موردنیاز، ضرورت کاربرد سیستم های پیشرفته سازماندهی اطلاعات سلامت را بیش از پیش ظاهر ساخته است. به دلیل عدم کارایی سیستم های قدیمی، لزوم سازماندهی اطلاعات و ارایه سیستم های نوین مدیریت اطلاعات سلامت براساس تفکر معماری آنتولوژی برای بهره وری های کامل از این اطلاعات شکل گرفته است. این پژوهش مروری، به دنبال بررسی ویژگی ها و خصوصیات انواع سیستم های مرتبط و معماری آنها می باشد.روش بررسی: این مطالعه مبتنی بر تحلیل ویژگی ها و خصوصیات چهار سیستم مهم حوزه سلامت HL7 ، SNOMED ، UMLS و ICD-11 ارایه شده است. اساس و پایه همه سیستم های اخیر، بهره گیری تقریبا یکسان از معماری اطلاعات مبتنی بر هستی شناسی یا آنتولوژی آنها است. به عبارتی به خاطر تشابهات معماری زیرساختی و پایه ای سیستم های اطلاعاتی ذکر شده و همچنین کاربرد عمومی و کلان آنها در حوزه تامین پرونده الکترونیک سلامت، همه با هم در تعامل و همکنش پذیری سیستماتیک هستند. برای تامین اهداف این پژوهش، پژوهشگران از سه رویکرد ذیل استفاده نموده اند: الف) بررسی متون مرتبط با هر کدام از سیستم ها، ب) مطالعه راهنمای اصلی هر کدام ( Handbook )، ج) مراجعه به وب سایت های رسمی هر کدام از این سیستم های اطلاعاتی. یافته ها: سیستم های HL7 ، SNOMED ، UMLS و اخیرا سیستم طبقه بندی ICD-11 نقش محوری در سازماندهی داده ها و اطلاعاتسلامت ایفا می کنند. این سیستم ها در اکثر متون و منابع علمی حوزه مدیریت اطلاعات سلامت به عنوان اساس و زیرساخت پرونده الکترونیک سلامت معرفی شده اند. معماری اصلی این سیستم ها براساس فلسفه آنتولوژی شکل گرفته است. ساختار مدل اطلاعاتی ICD-11 از سه لایه UML تشکیل شده است که متشکل از لایه هستی شناسی لایه طبقات و لایه خطی سازیاست که هر کدام از این لایه ها به بخش های متعددی تقسیم می شوند. لایه آنتولوژی لایه زیربنایی یا لایه کنترل واژه نامه، برای انطباق زیرمجموعه SNOMED و سایر طبقه بندی ها به کار می رود. لایه طبقات شامل مجموعه ای از مشخصه ها به منظور ایجاد یک مدل مفهومی است. لایه خطی سازی که از پنج رده قوانین منطقی کدها اصطلاحات استثناء ، اصطلاحات و تشکیل شده است. کدهای ارایه شده نقش مهمی در انطباق پذیری دارند. در سیستم UMLS سه بخش اصلی وجود دارد: بخش 1 متاتزاروس، بخش 2 شبکه معنایی و بخش 3 تخصصی سازی و بومی سازی است. بخش 1 که متاتزاروس است بیش از 100 سیستم کدگذاری و نام گذاری در حوزه سلامت بهره گرفته است که خروجی آن استخراج کد و مفهوممنحصربه فرد برای واژگان مختلف می باشد. بخش 2 که همان شبکه معنایی است مربوط به معماری واژگان استخراج شده از مرحله اول و ایجاد روابط بین آنهاست. این بخش در واقع همان آنتولوژی در سیستم های سازمانی اطلاعاتی حوزه سلامت می باشد. تعداد روابط تعریف شده در بخش آنتولوژی به بیش از یک میلیارد رابطه بین مفاهیم می رسد. قبل از ترسیم نقشهمعنایی اطلاعات در سیستم های مبتنی بر هستی شناسی از رویکردی با عنوان مفهوم سازی استفاده می شود. این رویکرد شامل چهار مرحله است. مرحله اول اتم، مرحله دوم رشته، مرحله سوم لزیگ و مرحله آخر مفهوم می باشد. آنتولوژی در واقع نمایش مفاهیم در یک ساختار مفهومی شبکه معنایی و ترسیم ارتباط بین طبقات و مفاهیم است. این ارتباطات گاهی به بیش از یک میلیون رابطه بین مفاهیم در ساختار سیستم های بیان شده می رسد. لذا در معماری مبتنی بر آنتولوژی روابط یا تعامل بین مفاهیم پیچیده ترین بخش طراحی سیستم ها می باشد. نتیجه گیری: امروزه نیاز به اطلاعات در حوزه سلامت لزوم استفاده از سیستم های نوین سازماندهی اطلاعات را ضروری ساخته است. دسترسی به بیش از ده ها میلیون مقاله و کتاب در پایگاه های اطلاعاتی در کنار اطلاعات با ارزشمند موجود در پرونده های بالینی همه ما را نیازمند و مجاب به طراحی سیستم های یکپارچه منطقه ای و بین المللی نموده است. براساس نظرات پژوهش گران دهه آینده در حوزه سلامت، دهه تحول در حوزه سیستم های اطلاعاتی خواهد بود. موفقیت این سیستم های اطلاعاتی به عنوان ابزارهای حمایت از تصمیم گیری بالینی و نیز ابزار پژوهشی در حوزه ارایه خدمات سلامت برای متخصصان و کارشناسان امر به سازماندهی مناسب اطلاعات بر می گردد. که با توجه به حجم عظیم داده ها در حوزه سلامت و پراکندگی آنها ایجاد همکنش پذیری براساس معماری آنتولوژی کلی موفقیت این سیستم های اطلاعاتی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

کلیدواژه ها:

Ontology ، Interoperability ، HL7 ، SNOMED ، UMLS