معماری و فرهنگ : بررسی علل شکل گیری گنبدهای شمالی و جنوبی مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان به گفته بسیاری از محققان مسجدی ممتاز در تمام دوران است و توجه و تحسین بسیاری از صاحب نظران ایرانی و غیر ایرانی را به دنبال داشته است. هیئت امروزی آن به دوره سلجوقیان بازمی گردد. عصر سلجوقیان خاصه دوره ملکشاه با آشوب ها و تهدیدهای بسیاری همراه بوده است. تعصبات مذهبی و تلاش های وزرای ملکشاه جهت همسان سازی یک جریان و دستگاه فکری مشخص پیامدهای زیادی را به دنبال داشت، در این مقاله بازتاب و انعکاس عوامل بیرونی در مسجد جامع اصفهان بررسی و تحلیل شده است. مهم ترین سوالی که این مقاله در پی پاسخ آن است، آن است که، آیا تاج الملک برای رقابت با وزیر رقیب خود، اقدام به ساخت گنبد شمالی مسجد کرده است؟ و سوال های دیگری که مطرح می شود و آن اینکه، کارکرد اصلی گنبد خانه های شمالی و جنوبی چه بوده است؟ معماری گنبد خانه های جنوبی و شمالی تا چه اندازه بازتابی از رویدادهای سیاسی عصر ملکشاه سلجوقی بوده؟ و طرح گنبد شمالی تا چه حد ملهم از گنبد جنوبی است؟ جهت پاسخ به سوال های مذکور ابتدا متون تاریخی با هدف تشریح مناقشات مذهبی و تحلیل اوضاع سیاسی حاکم بررسی شده و در ادامه آرا و نوشته های محققانی همچون هیلن براند، شرودر، گالدیری و پوب مورد مداقه قرار گرفته است، به عبارتی نوشته پیش رو جهت دریافت پاسخی روشن برای سوال های آمده، مروری انتقادی به یافته های محققین قبلی دارد.

کلیدواژه ها:

مسجد جامع اصفهان ، گنبد خانه جنوبی ، گنبد خانه شمالی ، خواجه نظام الملک ، معماری سلجوقی ، معماری و فرهنگ