قهرمانان حاصلخیزی در شاهنامه فردوسی و حماسه رامایانا

در اندیشه آریایی ها (که نیای مشترک دو تمدن ایران و هند به شمار می روند)، طبیعت و مظاهر آن از ارزشی فوق العاده برخوردار بود؛ و آنچنان با زندگی و معیشتشان گره خورده بود، که حتی کوچک ترین تغییرات و تظاهرات آن نیز، برایشان مهم جلوه می نمود. در این میان، مظاهر سودمند و زیان رسان طبیعت به ترتیب، قدسی و اهریمنی تلقی می شده است. این مسیله در کتاب های اوستا و ریگ ودا (قدیمی ترین از وداهای چهارگانه) نیز دیده می شود. از اینرو، حماسه های تاثیرپذیرفته از این آثار نیز همانند شاهنامه فردوسی (بخش اساطیری و کیانی) و رامایانا می بایست چنین باوری را انعکاس دهند. این پژوهش می کوشد تا با استفاده تطبیق مضمونی و روش توصیفی-تحلیلی و بهره مندی از منابع کتابخانه ای، به شناسایی و بررسی مهمترین قهرمانان حاصلخیزی یا گیاهی این دو حماسه دست یازد. از یافته ها و نتایج این پژوهش می توان به رمزگشایی اسطوره سیاوش در شاهنامه فردوسی و ارتباط آن با حاصخیزی اشاره کرد. علاوه بر آن، دو شخصیت سیتا و راما هر کدام به طور مجزا خدابانو و خدای گیاهی در حماسه رامایانا به شمار می روند که در مجموع، خصوصیات و نقش های آن ها، با سیاوش در شاهنامه فردوسی برابری می کند. به بیان دیگر می توان گفت، شخصیت واحد خدایی گیاهی که از آتش می گذرد، در حماسه ی رامایانا به دو شخصیت راما و سیتا تقسیم شده است که سیاوش، قرینه آن در شاهنامه فردوسی، به حساب می آید. در این میان می توان به اشتراکات دیگری چون طرد شدن توسط نامادری، اقامت در سرزمین اهریمن خشکی، مبارزه با اهریمن خشکی، برخورداری از توتم حیوانی و غیره اشاره کرد. ویژگی ها و کارکردهای مشابه این قهرمانان که در تمامی موارد با مفهوم حاصلخیزی و باروری در ارتباط است، در نقطه مقابل اهریمنان خشکی و کم آبی این دو حماسه قرار می گیرد و از ماهیت تحول یافته باورهای آریایی پیش از مهاجرت به ایران و هند حکایت می کند.

کلیدواژه ها:

شاهنامه فردوسی ، حماسه رامایانا ، مظاهر حاصلخیزی ، سیاوش ، سیتا و راما