ارزیابی عملکرد دانه و برخی صفات فنولوژیکی لاین‌های پیشرفته عدس در شرایط دیم شمال خراسان

در کشور ما از دیرباز تا کنون همواره حبوبات پس از غلات به عنوان دومین منبع مهم غذائی مردم مطرح بوده است. علی‌رغم این موضوع، این گیاهان کمتر مورد توجه قرار گرفته و عمدتاً در اراضی حاشیه‌ای، جائی که سایر محصولات عملکرد مناسبی نداشتند، کشت می‌شوند. برای افزایش بیشتر تولید لازم است ارقامی که دارای قابلیت سازگاری وسیع‌تر هستند تولید شوند. مشکل کلی سازگاری عدس به شرایط محیطی به خوبی شناخته نشده است. در تحقیق حاضر تعداد 11 لاین از میان آزمایشات مقایسه عملکرد عدس در سال‌های گذشته در ایستگاه ‌های تحقیقاتی کشور، که نسبت به سایر لاین‌ها و ارقام مورد آزمون، برتری داشتند، انتخاب و در شرایط دیم شمال خراسان (شیروان) مورد بررسی قرار گرفتند. این تحقیق در قالب طرح آماری بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار به مدت سه سال زراعی (81-1380 تا 83-1382) اجرا گردید. موارد یادداشت برداری شامل تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی ، درصد پوشش، ارتفاع بوته، وزن صددانه و عملکرد دانه بود. پس از اتمام یادداشت‏برداریها، تجزیه ساده و مرکب داده‏های ‏آزمایش به وسیله رایانه انجام گرفت. نتایج نشان داد که در سال اول، بین لاینها و ارقام مورد بررسی اختلاف عملکرد معنی‌داری وجود داشت و لاین ILL 6037 با میانگین عملکرد 872 کیلوگرم در هکتار بیش از سه برابر شاهد (284 کیلوگرم در هکتار) عملکرد داشت. در سال دوم، بیشترین متوسط عملکرد مربوط به رقم محلی رباط (شاهد) با میانگین 398 کیلوگرم در هکتار بود. در سال سوم، بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به لاین FLIP 92-15L با میانگین 634 کیلوگرم در هکتار و کمترین آن نیز مربوط به لاین ILL 6199 با میانگین 403 کیلوگرم در هکتار بود. نتایج تجزیه واریانس مرکب سه سال آزمایش نشان داد که در مورد اثر سال، اثر ژنوتیپ و اثر متقابل سال در ژنوتیپ، تمام صفات ثبت شده دارای اختلاف آماری معنی‌دار در سطح 1% (به استثناء سطح 5% برای اثر متقابل سال در ژنوتیپ در مورد صفت ارتفاع بوته) بودند. میانگین عملکرد دانه در سال‌های اول تا سوم به ترتیب 634، 232 و 511 کیلوگرم در هکتار بود. از نظر متوسط عملکرد دانه ژنوتیپ‌ها در تجزیه مرکب، کمترین و بیشترین میانگین به ترتیب مربوط به رقم ILL 6199 (376 کیلوگرم در هکتار) وILL 6037 (568 کیلوگرم در هکتار) بود. با توجه به معنی‌دار بودن اثر متقابل سال در ژنوتیپ، بالاترین و پائین‌ترین متوسط عملکرد به ترتیب مربوط به لاین ILL 6037 در سال اول (با میانگین872 کیلوگرم در هکتار) و لاین FLIP 97-1L در سال دوم (با متوسط 130 کیلوگرم در هکتار) بود.