قلمرو نقش زمان و مکان در فرایند اجتهاد

اجتهاد عبارت است از فرآیند استنباط احکام که ابزاری در دست فقیه برای تطبیق دادن محتوای شریعت با نیازهای متغیر هر عصر، پویندگی و بالندگی اجتهاد در گرو آگاهی به روح زمان و نیازهای آن است، لذا تحول در شیوه اجتهادی یک امر طبیعی است که به دنبال تحول در موضوعات، ملاکات تعلق احکام به آنها و بعضاً تحول در احکام میباشد در بعضی موارد تغییر در موضوعات یک تحول ماهوی است و در بعضی موارد تحول کارکردی که برحسب شرائط زمان و مکان و فصاحت عرف به وجود می آید. نظریه نقش زمان و مکان در اجتهاد و فقاهت از دیرباز بین فقها سابقه داشته است هرچند امام خمینی (ره) آنرا احیاء و تعمیق بخشید و وارد فقه سیاسی کر د. قلمرو تأثیر زمان و مکان در فقه بیشتر به تغییر موضوعات احکام مربوط میباشد که به تبع آن احکام نیز تغییر میکن د. در بعضی موارد ملاک تعلق حکم به موضوع تغییر میکند که این امر نیز باعث تعلق حکم جدید به موضوع میشود. و یا بر اثر بوجود آمدن شرائط و مقتضیات تازه، حکم سابق کارایی خود را از دست داده و فقیه با توجه به شرائط و مقتضیات جدید، حکم دیگری را برای موضوع مذکور استنباط میکند؛ البته این تغییر و تحول در چارچوب و سازگارتعریف شده علمی و به دور از هرگونه افراط و تفریط باید باشد. نظریه نقش زمان و مکان در اجتهاد باعث بالندگی و پویایی فقه گشته و در پرتو آناجتهاد ظرفیت توسعه یافتهای پیدا میکند که بتواند همزمان با پیشرفت علوم، پاسخ گوی تمام مسائل جدید بوجود آمده برای جامعه اسلامی باشد.

کلیدواژه ها:

اجتهاد ، اجتهاد پویا ، حکم حکومتی ، زمان ، مکان