بررسی گسترده جغرافیایی و پیشینه تاریخی قنات

قنات یک شاهکار مهندسی در جهان قدیم و معاصر است. قنات یک پدیده شگفت انگیز ، یک ابداع هنرمندانه و حیرت انگیز است. قنات نشانه تمدن چندین هزار ساله ایرانیان است. قنات یکی از اختراعات و شاهکارهای نیاکان ما است. و سیستم بی نظیری برای بهره برداری از منابع آب زیرزمینی در گذشته بوده و هنوز هم این روش پس از گذشت چندین هزار سال از اختراع آن در گستره فرهنگی ایران مهد نخستین خویش و سایر نقاط دنیا مثل خورشید می درخشد و به انسان گیاه و دیگر موجودات جان تازه ای می بخشد. دانشمندان ، نویسندگان و سایر کسانی و سایر کسانی که در زمینه پیدایش قنات تحقیقات علمی انجام داده اند معتقد هستند که قنات در فضای فرهنگی ایران در اوائل هزاره اول قبل از میلاد مسیح پا به عرصه وجود نهاده و ایران مهد نخستین قنات بوده و ایرانیان نخستین کسانی بودند که به کار طاقت فرسا توانستند قنات را ابداع و در گستره فرهنگی ایران رواج دهند. آنگاه این تکنیک بی نظیر را طی قرن ها در جریان رویدادهای تاریخی به سراسر دنیا منتشر کنند . در این راستا به فرمان کوروش کبیر و کمبوجیه تعدادی قنات در عمان ساخته شد. در زمان داریوش کبیر نیز در شهرک مصری خرگاه یک رشه قنات احداث شد و بعدها با گذر از لیبی به تونس راه یافت. یکی از قدیمی ترین اسناد مکتوب شناخته شده که در آن به قنات اشاره شده شرح هشتمین نبرد سرگون دوم پادشاه آشور (705 تا 722 ق. م) علیه امپراطوری اورارتو در سال 714 قبل از میلاد است که در آن هنگام تحت رهبری روسا یا اورسای اول بوده است. سارگون از کوه های زاگرس می گذرد و به ناحیه ای واقع در اطراف شهر اوهلو (مرند کنونی) در حدود 60 کیلومتری شمال شرق تبریز در شمال دریاچه ارومیه می رسد. او متوجه می شود که این ناحیه فاقد رود است با این همه ناحیه ای است که به کمک آبیاری سبز و خرم است اما این امر او را شگفت زده نمی کند. چراکه او فرمانروای دشتهایی است که چنین تکنیک هایی از حداقل دو هزار سال پیش در آنها معمول بوده است. اما آنچه او را متعجب می کند بی اطلاعی از منشا این آب است . به ضرس قاطع: سارگون موفق شد که قنات را ببیند. اما این قنات ها را چه کسانی ساخه اند؟ و چه کسی این فن را به منطقه آورده است ؟ به استناد کتیبه سارگون این خود اورسای اول ، پادشاه هم عصر او بوده که نخستین قنات را احداث کرده است بنابراین فرمانروای آشور رواج این کنیک را به گفته او پدیده ای تازه بود به اهالی اورارت نسبت می دهد از طرف دیگر در ناحیه دریاچه وان ناظری در آغاز قرن هشتم قبل از میلاد به وجود 21 رشته قنات اشاره کرده است و جالبتر آنکه گزارشی کرده که ارمنی ها مدعی اند که اهالی اورارتو اعقاب بلافصل ارمنی ها هستند. گوبلو دانشمند فرانسوی که 20 سال در ایران بوده و در زمینه پیدایش قنات تحقیق و پژوهش کرده است معتقد است که اولین قنات ها به آنها تعلق داشته است. قنات بر اثر نفوذ مادها و پارسها از امپراطوری اورارتو (واقع در شمال غرب ایران) به سوی جنوب و شرق و بر سرتاسر فلات ایران رواج یافته است. قدمت بسیاری از قنات های ایران از پنج شش هزار سال متجاوز است و عمری برابر با تاریخ مهن ایران دارد. از مهمترین و قدیمی ترین قناتهای ایران و جهان قناتهای گناباد در خراسان است این قناتها که به قرت سیزدهم میلادی میرسد عمقی 350 متری دارند و طول انها 50 کیلومتر است. وجود بیش از 50 هزار رشته قنات که طویل ترین آنها در منطقه یزد (از مهریز تا اشکدز) و عمیق ترین قنات (قنات قصبه گناباد با 350 متر عمق مادر چاه) و پر آب ترین قنات را در منطقه فسا (استان فارس) در ایران خود تاییدی است بر نظریه های دانشمندان خارجی که ایران خاستگاه قنات است و این فن از ایران به دیگر کشورهای جهان صادر شده است. پدیده تاریخی و شگفت انگیز قنات به انسان امکان داد سرزمین های بسیاری را آباد سازد و زندگی را در آنها شکوفا کند. سپس بتدریج منابع مختلف در انها غنی شدند و اسکان قبایل ممکن شد و روستاها و شهرهای بزرگ ایجاد شد. زمان آن فرا رسیده است که هم دولت و هم مردم از تمدن چندین هزار ساله ایرانیان یعنی قنات که تاکنون منافع بسیار زیادی برای ساکنان این مرز و بوم از نظر فرهنگی تاریخی ، اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی داشته و دارد با تمام توان مراقبت نمایند و با استفاده از تکنولوژی جدید این سازه های شگفت انگیز باستانی را بازسازی و توسعه داده و جانی تازه به آن بخشند.