بازخوانی ابن رشد در اندیشه سیاسی نواعتزالی

فلسفه سیاسی اسلامی منظومه چندپاره ای است که به طور کلی از سه قلمرو اصلی تشکیل شده است: افلاطون گرایی اسلامی، ارسطوگرایی اسلامی و نوافلاطون گرایی اسلامی. از این میان، ارسطوگرایی اسلامی به اقتفای معلم اول، فلسفه سیاسی را درعملی ترین بخش فلسفه عملی پیکره بندی میکند. ابوالولید محمد ابن رشد اندلسی 595-520ق یکی از اقطاب ارسطوگرایی اسلامی است و به سنت فلسفه غرب تمدن اسلامی تعلق دارد. ابن رشد تهافت التهافت را علیه احتجاجات عقل ستیزانه امام محمد غرالی می نویسد و به اتصال بین حکمت و شریعت می اندیشد. همچنین این ارسطویی مسلمان خلاصه سیاست افلاطون را در شرح جمهور افلاطون می نویسد و را در مقابل گفتمانهای جدلی و خطابی برجسته می سازد. به این « گفتمان برهانی » اعتبار، چنان که محمد عابد الجابری میگوید، تلقی ابن رشد از برهان در فلسفه و علومو به ویژه در اندیشه سیاسی، تلقی ای ارسطویی است و از یک سو بر منطق تکیه دارد و از سوی دیگر بر استقرای تجربی استوار است. در قلمرو فلسفه عملی، گفتمان برهانینزد ابن رشد مبتنی بر تحلیل تاویلی رخدادهای اجتماعی-سیاسی است و به تبیین علی وقایع می پردازد. این مقاله به خوانش نواعتزالی محمد عابد الجابری از فلسفه عملی ابنرشد اختصاص دارد. محمد عابد الجابری به تحلیل تاریخی اندیشه سیاسی و فلسفی در اسلام می پردازد، و به منظومه های نظری، نگاهی تاریخی دارد. وی از گونه ای تاریخ گرایی انتقادی شبیه به تبارشناسی بهره می گیرد. به باور وی، هدف آدمی از تفسیر تاریخ، فهم زمان حال است. شرح محنت های ابن رشد، و متکلم و فقیهی چون ابن حنبل، در پروژه الجابری با هدف ژرف تر ساختن فهم وضعیت اکنون مان صورت میگیرد. الجابری قصد دارد عناصری از میراث را چنان بازسازی کند که از آنها پیشینه و مرجعی برای نوگرایی در فرهنگ عربی بسازد. استراتژی الجابری در بازخوانی میراث،سه وجه دارد: 1. نقد معرفت شناختی میراث؛ 2. اصالت بخشی در اندیشه و آگاهی عربی؛ 3. نقد مدرنیته اروپایی و کشف لغزشها و نسبی بودن شعارهای آن. خوانش جابری از فکر فلسفی ابن رشد و شرح مصائب و محنت های او به منزله یک روشنفکر، با هدف اصالت بخشی فرهنگی به میراث صورت میگیرد.

کلیدواژه ها:

فلسفه غرب تمدن اسلامی ، حکمت عملی ، عقل گرایی ، میراث عربی اسلامی ، محنت ، سیاست برهانی ، ارسطوگرایی ، نو ابن رشدیان ، نومعتزلیان