مدیریت بهداشت محیط در بلایای طبیعی

کنترل عواملی از محیط است که می توانند اثرات نامناسبی روی سلامت جسمی، روحی و رفاi و آسایش اجتماعی انسان داشته باشند. فاجعه (Disaster) واژگان فارسی معادل آن حادثه،‌مصیبت، بلا، و سانحه است، از نظر سازمان جهانی بهداشت واقعه ای بدون سابقه که موجب آسیب قابل تشخیص شود، تعریف شده و یا رویدداد غیر منتظره وبرنامه ریزی نشده ای که می تواند موجب جرح شود و به مفهوم دیگر بروز جریانهای غیر مترقبه ای که موجب واکنش های بیش از حد توانایی فرد و جامعه شود. بلایای طبیعی: عبارتند از هرگونه اتفاقی از طبیعت که باعث وضع فاجعه انگیزی شده به طوری که باعث بوجود آمدن شرایط اضطراری می شود، دراین شرایط روند طبیعی رندگی به طور ناگهانی از هم گسسته شده، مردم دچار رنج و درماندگی می شوند و در نتیجه به غذا، پوشاک، سرپناه و.... مراقبت های بهداشتی و پزشکی و سایر ضروریات زندگی محتاج می گردند، که منابع عادی خدمات بهداشتی و امدادی محلی یا جوابگوی این نیازها نخواهند بود، لذا برای مقابله با آنها باید از منابع اضطراری محلی، ملی و بین المللی کمک گرفته شود. از 40 نوع بلای طبیعی 31 نوع در ایران به ثبت رسیده است. طی 90 سال اخیر بیش از 150000 نفر از هموطنان ما در اثر وقوع بلایای طبیعی کشتهم شده اند. یکی از مهمترین بلایای طبیعی در کشور زلزلع است. در بین شهرهای کشور تنها 3 درصد آنها از نظر وقوع زلزله کم خطر طبقه بندی شده اند. فعالیتهای بهداشت محیط در راستای کنترل عواملی از محیط زندگی می باشد که بر روی لامت جسمی، روانی و اجتماعی انسان تاثیر می گذارد و لذا باشناسایی و مداخله بهنگام، خصوصا در زمان وقوع بلایای طبیعی و خوادث غیر مترقبه می توان از بسیاری از عوامل مختل کننده سلامتی که از طریق انتشار آلودگیهای زیست محیطی ایجاد میگردد جلوگیری نمود. حداقل نیازهای اساسی در حیطه بهداشت محیط عبارتند از :تامین سرپناه کافی و مناسب برای افرا بی سرپناه – تامین آب اشامیدنی با کمیت و کیفیت مناسب – تدارک امکانات مناسب جهت جمی آوری و دفع مدفوع ومواد زائدی مایع – حفاظت منابع غذایی در برابر آلودگی – حفاظت افراد در برابر بیماریهای منتقله توسط ناقلین از طریق کنترل ناقلین مشکلات محیطی در بحرانها عبارتند از :قطع آب لوله کشی شهری و بدنبال آن عدم دسترسی مردم به آب سالم، تخریب شبکه های جمع اوری فاضلاب و احتمال اختلاط منابع آب و فاضلاب، عدم جمع آوری زباله های شهری وبیمارستانی و مختل شدن نظافت شهری، عدم جمع آوری زباله های شهری و بیمارستانی و مختل شدن نظافت شهری، عدم جمع آوری و دفع بموقع اجساد انسانی وحیوانی، در دسترس نبودن سرویس های بهداشتی مناسب و کافی و همچنین اقلام بهداشتی مورد نیاز از قبیل صابون، تاید، شامپو، مواد گندزدا، کیسه های زباله، سطل های زباله و غیره فساد مواد غذایی بدلیل قطع برق سردخانه ها و تخریب انباره ها و سردخانه ها ی مواد غذایی، فقدان سرپناه و منزل مناسب و استنشاق گرد و غبار ناشی از آوارها، افزایش حشرات و جوندگان ناقل درمنطقه، بدلیل ایجاد شرایط مطلوب برای رشد و تولید و تکثیر آنها، بخصوص در شهرهایی که سابقه شیوع بیماری ناشی ازحشرات و جوندگان در آنها وجود دارد و در نهایت مختل شدن سیستم ارائه خدمات بهداشتی ازجمله عواملی هستند که بطور جدی سلامت مردم را بعد ازحوادثی مثل زلزله و سیل تهدیدمی نمایند. توجه خاص به فاکتورهای بهداشت محیطی بعد از عملیات امداد و نجات، از مهمترین نگرانیها و اولویتهای مسئولین بهداشتی بعد از وقوع بحران می باشد تا بتوانند مدیریت موفقی را با تکیه بر تجارب وبرنامه ریزی مناسب خود اعمال کنند. از عمده ترین مشکلاتی که در یک زلزله پیش روی مردم و آسیب دیدگان می باشد، مشکل تهیه و توزیع آب برای مصارف شخصی است. تخریب منابع ابی از قبیل چشمه ها، چاهها، قنوات ، شکستن مخازن زمینی و هوائی و نیز شکستن منابع آب آشامیدنی و لوله های فاضلاب و تخریب سایر تاسیسات آب و فاضلاب شهری، موجب قطع آب و یا آلودگی آبها خواهدشد. در شرایط اضطراری مصرف شخصی حداقل برای زنده ماندن 5-3 لیتر در روز می باشد. آب در چنین شرایطی باید از طریق منابع مطمئنی چون آبهای بطری شده و یا از منابع موجود در منطقه یا اطراف و از طریق استفاده از روشهای ساده و مطمئن تصفیه تامین گردد. از دیگر اقدامات بسیار ضروری پس از وقوع زلزله، تامین سرپناه موقت برای مردم آسیب دیده است که راحت ترین و متداولترین آن، استفاده از چادرهای امدادی می باشد در برپایی اردوگاههای چادری رعایت موارد مختلفی ضروری است . محل اردو باید از مراکز تولید و تکثیر په و توده های زباله فاصله داشته و دسترسی به جاده ها آسان باشد. حداقل فاصله کناره های چادر با جاده 2 متر باشد و حداقل مساحت کف چادر به ازای هر نفر 3 متر مربع باشد و شرایط فیزیکی چادرهای امدادی پس از بحران برای مقابله با هوای سرد مناسب باشد. بعلاوه به حداقل رساندن خطر مسمومیت های غذایی و اپیدمی های مربوط به عفونت های نای از مواد غذایی بین افراد آسیب دیده از طریق کاربرد روشهای بهداشتی در تهیه و توزیع مواد غذایی یکی دیگر ازوظایف بهداشت محیط در سطح منطقه حادثه دیده است. همچنین بعد از یک سانحه یا یک بلای طبیعی خطر بروز بیماریهای مسری بدلیل اندمیک بودن برخی از بیماریها، تغییرات اکولوژیک ناشی از بلایا، جابجایی و تغییرات در میزان جمعیت و همچنین اختلال و توقف در ارائه خدمات بهداشتی افزایش می یابد. در این راستا کاربرد صحیح مواد گندزدا و ضد عفونی کننده و پیشگیر یو کنترل بیمرایهای منتقله از حشرات بدلیل وفور بالای ناقلین و در نهایت افزایش ظرفیت انتقال بیماری از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. بیماریهایی چون مالاریا، سالک و سایر بیماریهای عفونی و مسری که بوسیله مگس منتقل می شود و همچنین وجود حشرات و بندپایانی چون عقرب و رطیل ضرورت مبارزه با بندپایان و جوندگان را امری ضروری میسازد. بویژه با مرور زمان وبخصوص گرم شدن هوا و وجود صدها آبریزگاه موقت (در مجاورت با چادرهای اسکان زلزله زدگان، عدم دفع بهداشتی فضولات انسانی، وجود لاشه های حیوانات در زیر آوارها) گستره این بخش از فعالیت های بهداشت محیطی اجتناب ناپذیر می گردد. اقدامات زیست محیطی و دفن لاشه های اجساد حیوانات بمنظور کاهش عوامل لایرویی و جلوگیری از افزایش وفور ناقلین بیماریزا با استفاده از سمپاشی های ابقایی توالتهای صحرایی و توالتهای بازسازی شده منازل و مخروبه های بجامانده از زلزله، محلهای جمع آوری زباله ، محل نگهداری حیوانات با استفاده از سموم ابقایی نیز امری ضروری است. جمع آوری و دفع صحیح فاضلاب نیز اقدامات مهمی است که می تواند ازآلودگی محیط (آب، خاک و هوا) انتشار عوامل میکروبی بیماریزا و تکثیر وتجمیع حشرات و جوندگان مزاحم وناقل بیماری جلوگیری نماید.