بررسی اصل احترام به خودمختاری در منابع فقهی

در نظام فقهی و اخلاقی اسلام مختار بودن و انتخاب گری انسان اساس تشریع قوانین و تکلیف و مسئولیت است. انسان طبیعتا چون موجودی دارای عقل و اراده است آزاد است و چون انسانها در اصل خلقت با هم برابرندبنابراین اختیار و آزادی برابر در تعیین سرنوشت خویش دارند. تمامی دستورات و دعوت های قرآن به تفکر و تدبر وانتخاب راه درست و عدالت ورزی دلالت بر آزادی و اختیار بدیهی و فطری انسان در انتخاب راه وعمل دارد. نه تنها اصل اختیار آدمی و قدرت انتخاب او مورد قبول قرآن کریم می باشد بلکه عمل انسان در صورتی نام ارزش به خود می گیرد که با کمالآگاهی و آزادی از او سر زند. خداوند در آیات بسیاری از قرآن بر اصل اختیار و آزادی تکوینی انسان درانتخاب دین و راه و روش زندگی تاکید نموده است و به دنبال آن اشاره می نماید که این اختیار و آزادی با تکیه بر آگاهی و شناخت و عفل و تدبر و تفکربه انتخاب صحیح می انجامد. همچنین در روایات نیز که دومین منبع از منابع فقه به شمار می رود بر مختار بودن انسان و حاکمیت وی بر تعیین سرنوشتشتاکید فراوان شده است. از سوی دیگر اصل کرامت ذاتی و خدادای انسانی اقتضای تسلط انسان بر خویشتن را دارد. آزادی و اختیار انسان یک پیش فرض اساسی در فقه و از مفروضات آن است.بدون فرض خودمختاری و حق انتخاب گری برای انسان وضع احکام و تکالیف برای او بیهوده و عبث خواهد بود. در فقه اصول و قواعدی وجود دارد که صریحاً بر تسلط انسان بر مال و جانش و ولایتش بر خویش، اعضا وجوارح، اموال و افعالش تأکید دارند. این قواعد مفهومی در قبال اصل اتونومی در اخلاق زیستی دارند. اما از مبانی متفاوتی برخوردار بوده و محدوده و قلمروآن ها به طور کامل با هم همپوشانی ندارد .

کلیدواژه ها:

اصل اتونومی ، منابع فقهی ، اخلاق زیستی