بررسی سازه‌های سنتی ذخیره‌سازی آب در حاشیه خلیج فارس از نقطه نظر مهندسی و تطابق با اقلیم

آب رکن اساسی حیات و آبادانی هر جامعه‌ای است و امکان دسترسی دائم به آب سالم یکی از نیازهای اصلی افراد جامعه می‌باشد. آب انبارها بعنوان سازه‌های سنتی ذخیره‌سازی آب، نمادی از فرهنگ مردم ایران در گذشته می‌باشند که مردم باستان، نیاز به آب را با ملاحظات سازه‌ای، اقلیمی و خلاقیت‌های هنری پیوند زده‌ و معماری آب‌انبار را با تلفیقی هنرمندانه از فن و هنر ایجاد نموده‌اند. این سازه‌های مهم و حیاتی، حوزه رواجی به وسعت تمامی ایران داشته و مشابه آن‌ها در کشورهایی نظیر ترکیه، عربستان، یمن و روم باستان نیز دیده شده است.از دیر باز کمبود منابع آب شرب دائمی در کرانه شمالی خلیج فارس یکی از دغدغه‌‌های اصلی ساکنین این منطقه بوده است. با توجه به اینکه، اقلیم منطقه گرم و مرطوب بوده و نیز به سبب مجاورت دریا، میزان رطوبت و تبخیر بسیار بالا است، همچنین عدم وجود یا شور بودن اکثر سفره‌های آب زیرزمینی، استحصال آب از این ذخایر را ناممکن می‌سازد. در نتیجه تنها منبع آب شیرین در دسترس ریزش‌های جوی بوده که این میزان نیز بسیار اندک و اغلب در فصول پاییز و زمستان می‌باشد، لذا جهت استفاده بهینه از این منبع آب شیرین موقت در تمام طول سال، سازه‌های سنتی مشابه آب‌انبار، نظیر برکه‌، کولغ‌ و چاه‌های طلا (تل‌آو) از زمان‌های مربوط به قبل از اسلام در منطقه طراحی و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این بنا‌ها نه تنها به لحاظ قدمت، بلکه از نظر کارایی و تطابق با شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه حائز اهمیت می‌باشند، لذا در این مقاله سعی گردیده است، انواع سازه‌های سنتی مورد استفاده در مناطق حاشیه خلیج فارس بلاخص جزیره قشم مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت نتایج و یافته‌های حاصل از این بررسی با توجه و تاکید به ارزش این بناها از نقطه نظر سازه‌ای و معماری و همچنین تطابق با اقلیم منطقه ارائه شود. بعلاوه سیستم مدیریت توزیع سنتی آب و مسائل بهداشتی این سازه‌های ذخیره‌سازی آب شرب نیز بررسی گردیده که بر این اساس پیشنهاداتی در جهت بهبود و ارتقاء وضعیت موجود این سازه‌ها ارائه شده است

کلیدواژه ها:

سازه‌های سنتی ، آب انبار ، برکه ، خلیج فارس ، جزیره قشم