بررسی جایگاه آب و مظاهر آن در اندیشه ایرانیان باستان

شرایط جغرافیائی ایران که باعث کمبود آب بوده ، ایرانیان را بر آن داشته که مقام ویژه ای برای آن قائل شوند چه در پیش از اسلام و چه پس از اسلام . چنانچه در تراژدی کربلا ایرانیان از بین حوادث بسیار اصلی دشت کربلا ، حادثه تشنگی را برجسته کرده اند . کهن ترین فرهنگها ، ادیان و مذاهب ، آب را منشا و مبدا همه چیز دانسته اند . علائم و آثاری دال بر عبادت آب در دوران نوسنگی بدست آمده است ]1[ . بنا برنوشته برخی از محققان در هزاره های چهارم تا دوم پیش از میلاد آب نیز آب مورد پرستش بوده است . در ایران نیز آب از عناصری است که نزد ساکنان و اقوام مختلف آن مقدس و ایزدی به شمار می رفته است و در فرهنگ اساطیری این سرزمین از قدیم ترین ادوار ، ایرانیان همانند جهان بینی اقوام کهن خاور میانه مانند سومریها ، آکدیها ، بابلیها و مصریان معتقد به نقش آفرینگی آب در جهان بوده اند . گسترش فراوان آبیاری مصنوعی و توسعه دامداری و دامپروری و کشاورزی از نیمه دوم هزاره سوم پیش از میلاد در ایران باعث رشد این ذهنیت در مردم شده بود که آنان اصل و منشا همه چیز را وابسته به آب بدانند . در دوران باستان برای ستایش فرشته یا الهه آب یعنی ناهید و یا آناهیتا و بها دادن به عنصر آب ، معابد و پرستشگاههای متعددی در نقاط مختلف ایجاد شده بود ، این معابد عمدتا در کنار رودهای پر آب بوده است مانند معابد آناهیتا در همدان ، شوش و کنگاور . بدین سان از کهن ترین ادوار باستانی ، آب و مظاهر آن یعنی رودها ، دریاها ، چشمه ها و باران ... در فکر و اندیشه و باورهای بشر جایگاه خاصی داشته و به لحاظ ارزش و اهمیتش در حیات انسان و قدرت جهان آفرینی اش ، قداست و تقدس یافته است گرچه بزرگداشت آب در قدیم به شکل بزرگتر جلوه دادن فیزیکی آبها صورت می گرفته است . آب در اعمال و تشریفات مذهبی ، مراسم سوگواری و اعیاد و جشنها ، عقد و عروسی و حضر در صور مختلف به کار گرفته می شود . اشکال گوناگون آن مانند ابر ، باران ، برف ، دریا و شبنم در بسیاری از اشعار شاعران عجم و عرب و سایر اقوام و ملل در قالب شعرهای ناب ، نغز و شیرین و مضامین بدیع و دلپذیر توصیف شده اند