نگرشی بر چگونگی شکل گیری شهرهای قرون نخستین اسلامی ایران با استناد به شواهد تاریخی و داده های باستان شناسی

بسیاری از اصول شهرسازی و معماری دوران اسلامی خصوصاً قرون نخستین آن برگرفته از شهرسازی قبلاز اسلام می باشد. با این حال با آمدن اسلام و تحت نفوذ ایدئولوژی جدید، تغییرات بنیادینی در تمامیابعاد زندگی مسلمانان ایجاد شد. یکی از مهمترین تغیرات یاد شده در معماری و ساخت شهر است.شهرهای قرون نخستین اسلامی ایران مانند سیراف، ری، نیشابور، شوش، اصطخر، از قاعده فوق مستتثنینبوده و با توجه به شرایط دین جدید شکل گرفته اند. از آنجائیکه در مورد علل اصلی شکل گیری شهرهایصدر اسلام ایران از منظر باستان شناسی تاکنون پژوهش مستقلی انجام نشده است ، در این پژوهش سعیمی شود به بررسی این موضوع پرداخته شود که چه عامل یا عواملی در شکل گیری شهرهای صدر اسلامایران مؤثر بودهاند و داده های باستان شناسی تا چه اندازه شواهد تاریخی و منابع دست اول نگاشته شده درمورد این شهرها را تصدیق میکنند. روش بکار رفته در پژوهش حاضر نیز استفاده از داده های حاصل ازبررسی و کاوشهای باستان شناسی در کنار منابع مکتوب دست اول تاریخی جهت دستیابی به نتایجمطلوب می باشد. نتایج پژوهش نشان میدهد که عامل مسلط در ایجاد الگوی شهرهای مورد بررسی، دیناسلام است و تمامی شاخص ها و عناصر زندگی اجتماعی و کالبدی شهر بر اساس این عامل نظام وهویت می یابند. بطوریکه که سایر عوامل دیگر را نیز تحت شعاع قرار داده است. علاوه بر عامل مذهب،زندگی اقتصادی و نحوه معیشت مردم هر یک از شهرهای مورد مطالعه، بوضوح در فرم بخشیدن به مجموعه واحدهای تشکیل دهنده و شکل معماری آن نقش مؤثری داشته است، چنانچه شواهد تاریخی و داده های حاصل از بررسی ها و کاوش های باستان شناسی دعاوی فوق را تأیید می کنند.

کلیدواژه ها:

اسلام ، قرون نخستین اسلامی ، شهر اسلامی ، مسجد