استفاده از آب دریا در تولید گیاهان هالوفیت برای مصارف دامی و صنعتی

بیابانهای ساحلی جهان وسعتی بالغ بر 295 میلیون کیلومتر مربع داشته که حدود 17 درصد آنها فقدان کاربری زراعی معمول میباشند . از سویی دیگر 97 درصد آبهای روی زمین را دریاها و اقیانوسهای شور تشکیل داده که با استفاده از آبیاری با اب دریا جهت کشت گیاهان شور روی میتوان از این اراضی لم یزرع در جهت تولید محصول برای تعلیف دام و تولید مواد روغنی خوراکی، سوخت های زیستی و استحصال مواد و ترکیبات معدنی ویژه بهره جست. هرچند در دهه های اخیر امیدی مبنی بر استفاده از انرژی اتمی در تولید انرژی برق و شیرین سازی آب دریا جهت آبیاری مناطق ساحلی و تامین آب شرب حاصل شده بود اما وقوع حوادثی نظیر واقعه تاسیسات هسته ای چرنوبیل و نیز وقوع سونامی و تخریب سایت های هسته ای در ژاپن که موجب صدمات زیست محیطی و خسارات جانی و مالی گسترده گردید و از سویی هزینه های بالای ایجاد تاسیسات هسته ای نگرش دیگری در خصوص استفاده از آب دریا برای بالا بردن تولید محصولات زراعی و دامی با استفاده مستقیم از آب دریا برای گیاهان شور روی ایجاد شده است . کشور ایران به عنوان دومین کشور پهناور منطقه خاور میانه با گستره جغرافیایی و اقلیم های متعدد دارای پوشش های گیاهی متنوعی بوده اما اکثریت نواحی آن با واقع شدن بر روی کمربند نواحی خشک و کم باران جهان بیش از 30 درصد آن دارای بارشی کمتر از 100 میلی متر در سال می باشد. سواحل جنوبی کشور ایران با متوسط بارش 250 میلی متر و دارا بودن عناصر رویشی منطقه خلیج عمانی از نعمت همجواری با آبهای دریایی گسترده خلیج فارس و دریای عمان نیز برخوردار بوده که این ویژگی آنرا به امیدی برای تامین آب شرب استانهای همجوار از طریق شیرین سازی آب دریا تبدیل نموده است. هرچند فشار شدید خشکسالی های اخیر ممکن است استفاده از این گزینه را نگزیر سازد اما استفاده مستقیم از آب دریا در تولید محصولات گیاهی جهت تعلیف دام و استحصال محصولات روغنی و صنعتی گزینه ای مقرون به صرفه تر با عواقب زیست محیطی به مراتب کمتر بوده که با جلوگیری از گسیل خاکهای زراعی به قعر دریا در نتیجه سیلابهای فصلی و نیز تثبت شنهای روان دارای اثرات مطلوب چشمگیری نیز خواهند بود. وجود بیش از 345 گونه گیاهان شور روی در بخشهای جنوبی و مناطق بیابانی و کویری کشور فرصتی مغتنم برای بهره برداری از آبهای شور و لب شور فراوان در کشور بوده و میتواند گام موثری در تامین بخشی از علوفه دامی کشور و نیز استحصال مواد آلی و معدنی مختلف باشد. جنس های متعددی از گونه های هالوفیت و شور روی نظیر انواع Salicornia ، Salsola ، Atriplex ، Chenopodium ، Suaeda ، Haluxilon و Bienertia پتانسیل های گیاهی ارزشمندی هستند که پوشش گیاهی غالب و رایج در 27 میلیون هکتار از خاکهای شور و سدیمی کشور می باشند. گونه Salicornia bigelovii از گونه های معروف هالوفیت است که کشت و پرورش آن با آب دریا در کشورهای مختلف با موفقیت انجام شده است و حتی در سواحل کشورهای حوزه خلیج فارس مطالعات گسترده ای بر روی این گونه و گونه های شور روی متعدد دیگر صورت گرفته و میزان عملکرد و خوش خوراکی آنها برای مصارف علوفه ای تایید گردیده است و کشور ازبکستان نیز استفاده از گیاهان شور روی را به عنوان راه حلی در خصوص حل معضل خشکسالی انتخاب نموده است . رشد این گیاهان با آب دریا با وجود آنکه 50 درصد رشد گیاهان زراعی معمول است اما به دلیل اینکه گستره زمانی رشد و تولید آنها چندان متاثر از عوامل و محدودیت های فصلی نیست دارای عملکرد ماده خشک سالیانه ای معادل 17 تا 34 تن با ماده آلی 11 تا 22 تن و دانه روغنی تا 2 تن در هکتار می باشند که منبع ارزشمندی جهت تامین علوفه دامی ، تولید روغن های خوراکی و صنعتی و سوخت های زیستی و نیز تامین برخی محصولات صنعتی نظیر پتاس و محصولات صابونی می باشند. برخی از گونه های موجود در ایران نظیر گونه های آتریپلکس با دارا بودن میزان پروتئین بالاتر و خاکستر کمتر دارای ارزشی به مراتب بهتر بوده و برخی از گونه های سالی کورنیای ایران نظیر Salicornia persica طی ارزیابی های صورت گرفته دارای کمیت و کیفیت محصولی به مراتب بهتر از S. bigelovii بوده است . دامنگیر شدن خشکسالی های متوالی ما را ناگزیر از غربالگری پتانسیل و استعداد کشت و آبیاری با دریا در مورد گونه های شور روی ایران نموده و لازم است برای تامین بخشی از علوفه مورد نیاز کشور و مصارف جنبی آنها بر روی این گزینه سرمایه گذاری اساسی صورت پذیرد.

کلیدواژه ها:

خلیج فارس ، کم آبی ، شوری ، هالوفیت ، آبیاری با آب دریا