مجید خلقی - استادیار گروه مهندسی آبیاری و آبادانی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران

در سالهای اخیر استفاده از سدهای اصلاحی در کنترل سیلاب در حوضه های آبخیز کشور گسترش یافته است. از مسائل مهم اینگونه پروژه ها، طولانی شدن زمان اجرا و هزینه های زیاد آن می باشد. بر خلاف انتظاری که در مدیریت آبخیزها با احداث سدهای اصلاحی وجود دارد، در حوضه هایی که این گونه عملیات انجام شده است، به دلیل عدم انتخاب مناسب زیر حوضه ها، در واقع سیلاب نتوانسته است کارآیی لازم را داشته باشد. هدف از این تحقیق ارائه و معرفی راهکاری است که بر مبنای ریاضی اولویت بندی زیر حوضه ها را از نظر انجام عملیات کنترل سیلاب و احداث سدهای اصلاحی انجام دهد. به این منظور مسئله اولویت بندی زیر حوضه ها، بعنوان یک مسئله چند معیاره در نظر گرفته شد که برای حل آن از روش های تصمیم گیری چند معیاره استفاده گردید. در این میان روش تابع تجمعی ارزش که بر اساس برنامه ریزی خطی چند بخشی می باشد، با توجه به ارزشی که به نظرات شخص تصمیم گیرند در انتخاب اولیه زیر حوضه ها میدهد، دراین تحقیق استفاده گردید. برای کاربرد روش، 19 زیر حوضه آبریز رودخانه کن در شمال غرب تهران بر اساس معیارهای زمان تاخیر، خسارت جانی و مالی وسیلاب ویژه با دوره برگشت 50 ساله مورد ارزیابی قرار گرفت.ابتدا محاسبات مربوط به این معیارها در مورد هر زر حوضه انجام و سپس از روش تابع تجمعی ارزش برای اولویت بندی آنها استفاده گردید. نتایج نشان میدهد که با وجودی که بعضی از زیر حوضه ها از نظر شدت و حجم سیلاب در ردیف های اول نیستند، ولی با توجه به در نظر گرفتن معیارهای مختلف و چندین تابع هدف در برنامه ریزی خطی در اولویت بندی های اول قرار گرفتند. این روش می تواند با اولویت بندی منطقی از صرف هزینه های بیهوده در زیر حوضه ها جلوگیری کرده و در مدیریت بهینه آبخیزها نقش موثری داشته باشد.

کنترل سیلاب ، زیر حوضه ، اولویت بندی ، روش تصمیم گیری ، چند معیاره ، رودخانه کن