مصطفی قادری - دانشجوی دکتری برنامه درسی دانشگاه تربیت معلم تهران

فناوری اطلاعات و ارتباطات، چرخه مباحثات برنامه درسی را صد سال به عقب یعنی عصر تایلریسم کارایی اجتماعی و دیدگاه های فنی – عقلایی از برنامه درسی برگردانده است. همانند قرن گذشته چالش های انسان و ماشین، حافظت و تجربه، طبقه اجتماعی سلطه گرا و زیر سلطه موضوعاتی چون ابزار، زبان، فرهنگ و قدرت به موضوع مشاجرات قرن بیست و یکم در رشته برنامه درسی تبدیل شده است. البته این مشاجرات در منبری دیگر یعنی منبر بحث همای بین المللی کردن ، جهانی سازی و فرانوین گرایی و در دوره ای دیگر به نام عصر دیجیتالی و علاوه بر رشته برنامه درسی، از زاویه دید بسیاری از رشته های علوم انسانی مطرح است. برنامه درسی آرمانی با تکیه بر محیط های مجازی و شبکه جهانی پاسخی است به دیدگاه های نو میدانه و هیاهوی جنال برانگیز قدیمی که ثمره ای جز سرگردانی و بی هویتی نظام های برنامه ریزی درسی در گذشته نداشته است. این نوع برنامه درسی با قرار گرفتن در متن آرمانشهرهای مجازی ممکن است با تاکید بر پرورش منش های عالی انسان و با طامینان از نیروها و توانمندی های عظیم او، فناوری اطلاعات و ارتباطات به ابزاری مفید و سودمند در تعلیم و تربیت و به ویژه در برنامه درسی تبدیل کند. نظریه برنامه درسی آرمانی با هدف سوق دادن انسا به سوی ارزش های والای انسانی، در پی ایجاد صلح، دموکراسی و عدالت به وسیله الگوسازی درون فضای مجازی و درون شبکه ای است . معلمان و فراگیران آرمانگرا ضمن سرکوبی نیروهای بدبینی و بدگمالی، در پی تعریف آرمان های فراملی، فرامنطقه ای و حتی فرازمانی خود در محیط مجازی بر می آیند و به آرمان های دیگران نیز که برخاسته از اندیشه های برجسته برای تعالی انسان است، احترام می گذارند. در اغاز قرن جدید حقیقت مجازی این امکان را فراهم می کند که فراگیران به یکی از بزرگترین آرزوهای آرمانگرایان، یعنی طراحی آرمانشهرها به کمک فضای مجازی که اغلب فیلسوفان آرمانگرا همچون افلاطون و توماس مور از آن محروم بوده اند، نایل شود. این آرزوی بزرگ که اهمیتی خاص در حوزه تعلیم و تربی دارد، برنامه درسی تجارب فرا زیست شده از طریق واقعیت مجازی است. منظور از تجارب فرازبست شده تجاربی است که هدف زندگی انسان را درجهان نه صرفا به اینجا و اکنون، بلکه به تجربه های فراز مانی و فرامکانی در فضایی مجازی پیوند می دهد. حقیقت مجازی در برنامه درسی چون عالم معنای افلاطونی ایده ای است به سوی حقیقت های برتر و گذر از سایه های جهان احساسی و نیل به جهان بینی، ایده ای که قبل از ورود به چرخه بحث های قرن بیستمی برنامه درسی در حکم یک رویکرد یا نظریه جدید برنامه درسی جای تامل و مداقه دارد.