نادر سلسبیلی - عضو هیئت علمی پژوهشکده تعلیم و تربیت

دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی نیاز به فرصتهای فراوان برای وارد شدن در حل مسأله دارند، بخصوص مسائلی که ناشی از زندگی معمول آنهاست . مسائلی که ذهن دانش آموز را به تحیر می اندازد و اعتقاد او را غیریقینی می کند، مسائلی که هدفدار و مبتنی بر رغبت ها و انگیزه های دانش آموز باشند و بصورت پروژه ای برای چالش او در موضوعات مورد توجه ، زنده و جاذب و تفکر برانگیز باشند . حل مسأله و پژوهشگری زمینه مناسبی برای پید اکردن معنی در یادگیری ها، همیاری در حل مسأله و مشارکت در یادگیری ها با توجه به بستر و بافت مسائل می باشد . یافتن وحدت و ارتباط زمینه های موضوعی ، آشنایی با زیر و بم مسائل شهروندی ، دریافت معنادارتری از ادبیات، تاریخ و تحولات اجتماعی ، مسائل اقلیمی و جغرافیائی، محیط زیست، مسائل حقوقی و اقتصادی، تقویت مهارتهای تفکر انتقادی ، درک مطلب، تصمیم گیری ، فهم مطالب و برقراری ارتباط و مفاهمه از طریق رویکرد حل مسأله در درس های اجتماعی و انسانی امکان پذیر می گردد . در چنین دروسی توانایی در اختیار قرار دادن امکانات غنی برای پیشبرد مهارتهای تفکر بخصوص زمینه سازی مهارتهای تفکر سطح بالا چون حل مسأله ، برنامه ریزی و تصمیم سازی را در میان دانش آموزان دوره های مختلف و از جمله در سالهای ابتدائی دارند . اما، به نظر می رسد کمتر برای این مقصود مورد استفاده واقع می شوند . در مورد رویکرد حل مسأله و کاربرد آن در آموزش دروس مختلف، بخصوص درس های اجتماعی و انسانی، برداشت دقیق و منسجمی وجود ندارد و معمولاً تصوری خط کشی شده از مراحل رویکرد حل مسأله و محدودیت آن در بکارگیری در کلاسهای معمول وجود دارد . حال آن که رویکرد حل مسأله در طیف گسترده ای از موقعیتهای یادگیری و در سطوح مختلفی از دشواری از سطح تفکر عملیاتی تا سطح تفکر فراانتزاعی قابل بکارگیری است . این مقاله برگرفته از پژوهشی است که توسط مؤلف در زمینه کاربرد رویکرد حل مسأله در حوزة درس مطالعات اجتماعی صورت گرفته است و با مطالعات تکمیلی مرتبط با دورة ابتدایی همراه شده است . این مطالعه کوشش دارد تا از طریق بررسی جایگاه و ویژگیهای رویکرد حل مسأله در برنامه درسی و آموزش، بخصوص در دورة ابتدایی و حوزه مطالعات اجتماعی و انسانی، همراه با شناسایی تجربیات و رویکردهای حل مسأله در سطوح مختلفی از تفکر و پیچیدگی مسائل، مفروضات و اصول کاربرد رویکرد حل مسأله را در سطوح پائین تر حوزة شناختی ( دورة ابتدایی ) ارائه نماید . در این مطالعه، موقعیت های حل مسأله و کاوشگری در سطوح پائین تر دورة شناختی در چهار دسته معرفی می گردد . این موقعیت ها که از تجربیات و الگوهای مطرح شدة رویکرد حل مسأله متناسب در این سنین گرفته شده است، با تأکید بر حوزة مطالعات اجتماعی و انسانی دورة ابتدایی شامل کاوشگری های متأثر از کنجکاوی، زمینه ها و مسائل مبتنی بر درک اطلاعات و مفاهمه با دیگران، کاوشگری متأثر از داده ها یا نظرگاههای متعارض و کاوشگری متأثر از احساس مشکل با کمک معلم می باشد .

موقعیت حل مسأله ، دورة ابتدایی، سطوح پائین تر شناختی، کاربرد رویکرد حل مسأله ، کاوشگری ، مطالعات اجتماعی و انسانی، درک اطلاعات و مفاهمه، کنجکاوی