علی اصغر تقوایی ابریشمی - عضو هیئت علمی و مسئول بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات کش

اصولا خشکی در ایران یک واقعیت اقلیمی است، لکن با مدیریت صحی منابع آب قابل تجدید در کشور و استفاده بهینه از این منابع می توان با تغییرات آب و هوا و اقلیم خشک مقابله نمود. بحران کم آبی و افت سطح آب زیر زمینی از یک طرف، اثرات تخریبی سیلابها و هدر رفت آب از طرف دیگر ایجاب می کند که با بهره گیری از فنون پیشرفته علمی در جهت تقویت این منابع ارزشمند به منظور توسعه پایدار کشاورزی و ایجاد یک انقلاب سبز در کشور ، گامی اساسی و موثر برداشت. پخش سیلاب بر آبخوانها که از شاخصهای بارز مخازن آب زیر زمینی هستنمد به منظور تقویت و افزایش پتانسیل آبی آنها و کسب اهداف مهم جانبی دیگر می تواند تحقق این هدف باشد. از 9/4 میلیارد متر مکعب کسری مخزن آب در سطح کشور، استان خراسان بیشترین کسری مخزن را دارد بطوریکه حدود 2/1 میلیارد متر مکعب بیش از توان دشتهای استان از مخازن آب زیر زمینی استفاده می شود. و این یک خطر جدی است که عرصه های وسیع کشاورزی را در معرض تهدید قرار داده است. وجود ظرفیت های فراوان و استثنایی در عرصه های گسترده منابع طبیعی کشور این زمینه را فراهم نموده است که در راستای اندیشه و تفکر توسعه پایدار منابع طبیعی کشاورزی چاره جویی های با ارزشی صورت گیرد. یکی از زمینه های ارزشمند و موثر که به نحو مطلوب در آن از علم و دانش به هنگام کاربردی بهره گرفته شده، آبخوانداری است . آبخوانداری روش و تفکر نوینی است که با تاکید بر لزوم تحول بجا و تحقق بخشیدن به توسعه هماهنگ ، موثر و پایدار منابع طبیعی و کشاورزی در کشور می تواند سرآغازی برای تغییر و تحول در تولید و اشتغال باشد. آلودگی و تخریب محیط زیست، کاهش سطح جنگلها و مراتع، توسعه و گسترش مناطق بیابانی، تنزل جایگاه جهانی کشاورزی در تولید و اشتغال، توجه بیش از حد به صنعت و امید به آن به عنوان تنها گزینه حل مسائل تولید و اشتغال وسایر موارد مشابه درجامعه جهانی به ویژه در فلات گرم و خشک ایران، از جمله عواملی هستند که وقتی در کنار هدر رفت نزولات جوی و عدم استفاده از آنها، افزای فراوانی وقوع سیلابها و خسارتهای ناشی از آنها، فرسایش تشدید شونده خاک، تخریب رویشگاه ها ، حاد شدن مساله کم آبی، افت شدید سطح سفره های آبی و کاهش کیفیت منابع آب زیر زمینی قرار گیرند، موجب ناپایداری توسعه اقتصادی – اجتماعی را فراهم می نمایند. این امکان د راستان خراسان به وفور یافت می شود به گونه ای که طی یک مطالعه در حد مرحله، شناسایی تحت عنوان (شناسایی عرصه های مناسب و مستعد بهره وری از سیلاب در استان خراسان) توسط مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام خراسان نتیجه گیری شد که در سطح استان خراسان 526 قطعه آبخوان مستعد 2000 هکتار به بالا دارد که عمق بعضی از آنها به بیش از 300 متر هم می رسد و با این محاسبه می توان دریافت که چه ظرفیت مطمئنی از امکان ذخیره آب به قیمت فوق العاده ارزان وجود دارد که چشم انداز بسیار روشنی در زمینه راهبردها و راهکارهای توسعه آبخوانداری وچشم انداز آینده در استان خراسان می تواند باشد. برای انجام مطالعات مورد نیاز در ایجاد سامانه های پخش سیلاب، بعد از مکان یابی عرصه های مناسب با استفاده از اطلاعات مذکور، به منظور ارزیابی دقیق پارامترهای موثر در ایجاد سامانه های پخش سیلاب، اطلاع از پتانسیل سیل خیزی حوزه های بالا دست و میزان تاثیر عوامل محدود کننده از قبیل حجم و کیفیت و همچنین شرایط زمین ساخت، توپوگرافی در مقیاس بزرگ ، مالکیت و کاربری اراضی در عرصه انتخابی، مطالعات محور بررسی های اولیه بوده است. بدیهی است به منظور جلوگیری از صرف اعتبار زیاد و صرفه جویی در وقت، برای گام بعدی با توجه به اهداف، مطالعات مورد نیاز می تواند طی دو مرحله، برنامه ریزی و انجام گردیدند به نحوی که در مرحله اول شرایط حوزه های بالادست و عرصه های انتخابی از نظر عوامل محدود کننده مورد مطالعه و ارزیابی قرار گیرند، تا در صورت عدم وجود عوامل محدود کننده اصلی مطالعات مرحله دوم تحت عنوان مطالعات تفضیلی برنامه ریزی و انجام گردند.

سیل ، بهره وری ، پخش سیلاب ، آبخوانداری