حسین شاهسوندحسنی - هیات علمی بخش زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی فجر، دانشگاه شهید

بیش از یک سوم گره زمین را مناطق خشک و نیمه خشک در بر می گیرد که پذیرای بیش از 600 میلیون نفر جمعیت جهان متعلق به بیش از 100 کشور جهان می باشد. در سالهای خشکسالی این مناطق بیش از سایر نقاط دیگر با پدیده کاهش نزولات جوی مواجه بوده و اثر آنی خود را به صورت بحرانهای کم آبی نه تنها در مناطق کشاورزی و دامداری بلکه در شهرها نیز نمایان می کند و دست اندرکاران و متولیان این کشورها را به فکر چاره وادار می نماید و در سال یا سالهای بعد با اندکی افزایش بارش بار مسئله تا ایجاد بحران بعدی به بوته فراموشی سپرده می شود. در قرن گذشته بویژه درچند دهه اخیر بسیاری از کشورهای پیشرفته حتی در سالهای خشکسالی با مشکل حادی روبرو نمی شوند که در بررسی دقیق علت این موفقیت باید به توجه آنها به نقش کشاورزی در مقابله با بخشی از مشکلات کم آبی و تلاشهای پژوهشی فراوان آنان در جنبه های مخلتف به زراعی، مکانیزاسیون، بیوتکنولوژی به نژادی و … برای حداکثر استفاده در حداقل شرایط آبی و با حداقل زیان به محیط زیست طبیعی تحت عنوان کشاورزی پایدار (Sustainable Agriculture) اشاره نمود. در این سیستم در اختیار داشتن ارقام زراعی کم توقع و موفق در شرایط کم آبی از طریق روشهای مختلف کلاسیک و نوین اصلاح نباتات از اهیمت ویژه ای برخوردار است که با پیشرفتهای شگرف علوم و فنون اصلاح نباتات در هر دو قسمت بویژه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی در کشاورزی راه بیش از گذشته برای رسیدن به این امر نوید بخش و گشوده شده است. اصولا در به نژآدی سنتی اصلاح گر تنها به گزینش بهترین اترقام مقاوم به کم آبی در ژرم پلاسم موجود با روشهای طرحهای آزمایشی می پردازد. در حالی که در روشهای به نژادی نوین به نژادگر پا را فراتر نهاده و به ایجاد ارقام جدید از طریق دو رگ گیری پرداخته و مواد ژنتیکی جدید خود را با روشهای نوین و کمکی اصلاح مانند مهندسی کروموزوم، مهندسی ژن و بیوتکنولوژی مولکولی ارزیابی نموده و لاینها یا ارقام مقاوم به تنش خشکی را گزینش می نماید در این بررسی کتابخانه ای و عملی به یافته ها و کاربرد انواع این روشها به اصلاحدر گیاهان پرداخته و نمونه هایی از ارقام و محصولات مهایی زراعی و باعی گزینش شده و یا پدیده امده از این تکنیکها برای مقابله پایدار و دراز مدت و کاهش احتمال تکرار بجرانهای خانمان سوز حاصل از کم آبی و خشکسالی پرداخته شده است. اگرچه دسترسی به ارقام ژنتیکی مقاوم به تنش کم آبی کاری دشوار است ولی غیر ممکن نیست که نتیجه این مقاله از بررسی بیش از 5000 عنوا کار پژوهشی در دنیا در سطوح مختلف به نژادی کلاسیک و بویژه نوین در گیاهان مختلف و تعداد 300 عنوان تحقیق در ایران عمدتا از نوع به نژادی کلاسیک و توصیه برخی ارقام مقاوم به خشکی برای کاشت در مناطق خشک و نیمه خشک گویای این واقعیت است. در خصوص گروه گیاهی عمده تامین کننده بیش از 540% کالری دنیا یعنی غلات بیش از 1000عنوان کار پژوهشی در دنیا تنها از یک سایت اینترنت گزارش شده که سهم ایران عمدتا بیش از 200 مقاله داخلی بویژه در به نژادی سنتی است بنابراین در کنار مولفه های مورد نیاز برای مقابله با بحران خشکسالی مانند مدیریت منابع آب و مدیرتی به زراعی در زمان تنش خشکی، اثرات مخرب زیست محیطی خشکسالی و سیاستگذاریهای مدیریتی کلان کشور توجه بهمولفه مدیریت اصلاح و به نژادی گیاهان برای مقاومت به خشکسالی و کم آبی راباید افزود و مجموعه اجرایی و پژوهشی مربوط به این مقوله را در کشور شناسایی و تقویت نمود تا در کنار راهکارهای عملی و اجرایی دیگر مطرح شده در این کنفرانس در دراز مدت در رویارویی با پدیده خشکسالی و کم آبی کارساز و موثر واقع شود.

کشاورزی پایدار ، به نژادی سنتی ، به نژادی نوین و مقاومت به تنش خشکی